مهارت خودآگاهی چیست ؟

مهارت خودآگاهی چیست ؟ همه ما با معنای مهارت آشنا هستیم، خبرگی، تسلط داشتن و استادی از جمله معانی است که برای کلمه مهارت به کار برده می‌شود. آنچه باید در این عبارت ( مهارت خودآگاهی ) تعریفی دقیق‌تر از آن ارائه بدهیم. تعریف خودآگاهی است.

واژه خودآگاهی اولین‌بار توسط دو روان‌شناس به نام‌های «دوال» و «ویکلند» استفاده شد. طبق نظریه آنها، خودآگاهی زمانی است که تمرکز ما بر رفتارمان است. منظور از «تمرکز بر رفتار» آن است که هر رفتار را با ارزش‌هایی که در ذهن خود جای داده‌ایم، مقایسه کرده و بعد آن را انجام می‌دهیم.مهارت خودآگاهی به تمام عملکردهایی گفته می‌شود که شخص بر اساس شناختی که در طول زمان از خود پیدا می‌کند، انجام می‌دهد. ما انسان‌ها مجموعه‌ای از ترس، احساس، باور و ارزش‌های شناختی هستیم. ما هر عملی را که انجام می‌دهیم بر اساس خودآگاهی انجام می‌دهیم خواه این عملکرد آگاهانه باشد یا ناآگاهانه در این مقاله ما قصد داریم شما را با خودآگاهی آشنا کرده و نشان دهیم چگونه می‌توان مهارت خودآگاهی را افزایش داد.

آگاهی و خودآگاهی چیست و چه تفاوتی دارند؟

آگاهی چیست و چگونه کسب می‌شود؟ قبل از این‌که تعریفی از آگاهی ارائه بدهیم، اجازه بدهید شما را با حمید آشنا کنیم. حمید چند ماه قبل بر اثر تصادف شدید دچار ضربه مغزی شد و قسمتی از مغزش از کار افتاد، تقریباً بخشی از لوب پس‌سری. همین باعث شد حمید نتواند به‌درستی ببیند. اگر درست بخواهیم شرح بدهیم باید بگوییم او نمی‌تواند فاصله اشیاء با خود و ابعاد آنها را تشخیص بدهد. پزشکان می‌گویند حمید بخشی از آگاهی ابعادی خود را ازدست‌داده است.البته نمی‌خواهیم بگوییم آگاهی به معنای اطلاع انسان از محیط پیرامون است، زیر این سؤال که آگاهی چیست؟ سال‌هاست ذهن تمام فلاسفه را درگیر کرده است از ارسطو تا افرادی همچون جان سرل همه به این سؤال خواسته‌اند پاسخ دهند که آگاهی چیست و خودآگاهی به چه معناست.ما با پنج حس خود زندگی می‌کنیم. حس‌های پنج‌گانه در هر لحظه اطلاعات را از محیط پیرامونی خود دریافت کرده و اطلاعات را به مغز ارسال می‌کند، مغز نیز اطلاعات را درون خود پردازش کرده و فرمان اجرای رفتار و حرکات متناسب را به اندام می‌دهد.در واقع آگاهی توسط مغز و اعضاء حسی ما به دست می‌آید؛ اما خودآگاهی ذهنیتی است که فرد از خود پیدا می‌کند. این که ما در میان جمع غریبه چه حسی داریم یا در موقعیت خطر چه رفتاری از خود نشان می‌دهیم به معنای خودآگاهی است و آموزش خودآگاهی و کسب مهارت کردن به معنای مهارت خودآگاهی خواهد بود.

انواع خودآگاهی

اگر قرار به آموختن مهارت خودآگاهی است باید ابتدا انواع خودآگاهی را بشناسیم. در قسمت قبل تعریف کردیم که خودآگاهی درک و شناختی است که از خود به دست می‌آوریم.خوشبختانه یا متأسفانه نمی‌توان مرزبندی یا گروه‌بندی مشخصی برای انواع خودآگاهی مشخص کرد، هر اندیشمند یا محقق خودآگاهی را به انواع خاص تقسیم‌بندی کرده است که مهم‌ترین آنها عبارت است از:

خودآگاهی درونی:

تمرکز این نوع از خودآگاهی بر ارزش‌های درونی شماست. شناخت هدف‌ها، احساسات، ترس‌ها، آرزوها و هرآنچه در نهاد خود داریم، می‌تواند در گروه خودآگاهی درونی قرار گیرد. زمانی که شما مهارت خودآگاهی را فرابگیرید، می‌توانید نقاط ضعف و نقاط قوت خود را شناسایی کرده و با کاهش یا تقویت آنها می‌توانیم در مسیر درست زندگی قرار بگیریم.هر فرد خودآگاه می‌تواند با شناخت بهتر خود به رفتار عاقلانه و منطقی دست پیدا کند. رفتار بسیاری از ما، تحت تأثیر احساسات است که می‌توان با آموزش مهارت‌های لازم احساسات را تحت کنترل خود درآورده و عملکرد بهتری از خود نشان داد.

خودآگاهی بیرونی:

اگر خودآگاهی درونی به شناخت از ارزش‌های درونی خلاصه می‌شد. خودآگاهی بیرونی به شناخت ما از تقابل با دیگران حکایت دارد. این که ما در مقابله با دیگران چه رویکردی خواهیم داشت و چه رفتاری از خود نشان می‌دهیم برابر با خودآگاهی بیرونی خواهد بود.خودآگاهی بیرونی به ما کمک می‌کند تا رهبر بهتری برای یک تیم باشیم. زمانی که شما بدانید در مقابل دیگران انتقادپذیر نیستید و زود عصبانی می‌شوید نخواهید توانست یک تیم همدل درست کنید، پس باید در مهارت خودآگاهی روی هوش هیجانی خود، کار کنید.یکی از اتفاقات دیگر که در خودآگاهی بیرونی رخ می‌دهد. درک نظرات دیگران در مورد خودمان است. زمانی که فرد به خودآگاهی بیرونی برسد بهتر خواهد توانست نظرات دیگران در مورد خود را درک کرده و روی آنها کار کند تا نقاط منفی خود را از بین برده و نقاط قوت خود را تقویت ببخشد.

یادگیری مهارت خودآگاهی

زمانی که صحبت از یادگیری خودآگاهی می‌شود، ذهن بسیاری از افراد به سمت کودکان می‌رود. هرچند مطالعات نشان داده است آموزش مهارت خودآگاهی به دانش‌آموزان ابتدایی باعث شکوفایی خلاقیت و افزایش اعتمادبه‌نفس در آنها می‌شود؛ اما این تنها کودکان نیستند که نیاز به آموزش و تمرین مهارت خودآگاهی دارند، بلکه بزرگسالان نیز باید آگاهی درباره خود را افزایش دهند. برای همین در این مقاله چند راهکار را برای شما بازگو می‌کنیم.یک مربی پیدا کنید.اولین قدم برای کسب مهارت خودآگاهی گرفتن بازخورد از دیگران است. نگاه از بیرون به ما همانند آینه‌ای است که زشتی‌ها و کثیفی‌ها را به ما نشان می‌دهد. افرادی که کنار ما هستند، نیز می‌توانند کارکردی مانند آینه داشته باشند، با این تفاوت که آنها مشکلات درونی ما را بازگو می‌کنند.مثلاً دوست صمیمی شما برایتان خواهد گفت که شما فردی زودرنج هستید. همسرتان شما را فردی عجول و بی‌حوصله و همکارتان شما را فردی دقیق و وسواسی معرفی خواهد کرد. اگرچه همه این افراد به شما کمک خواهند کرد؛ اما همه آنها احساسات و گاه بدجنسی‌ها را نیز دخیل خواهند کرد. همسرتان شاید نگاه دلسوزانه‌ای به شما داشته باشد. همکارتان به شما حسادت کند یا دوستتان با شما شوخی کند و همین موجب شود شما دچار خطای شناختی شوید.برای همین بهتر است از فردی کمک بگیرید که بدون هیچ قضاوتی در کنار شما قرار بگیرد و هیچ‌کس مانند یک مربی از عهده این کار برنخواهد آمد. یک مربی می‌تواند با قرارگرفتن و همراهی به شما کمک کند تا خودتان نقاط ضعف، قوت و ترس‌ها و ارزش‌هایتان را کشف کنید و به یک خودآگاهی کامل برسید.پذیرا باشید.

وجود یک مربی یا مشاور در کنار شما زمانی مفید خواهد بود که شما پذیرای انتقادات و بازخوردها باشید. گوش‌دادن فعال و پذیرا بودن نظرات دیگران موجب افزایش مهارت خودآگاهی می‌شود. اگر می‌خواهید خودآگاه شوید بهتر است مهارت گوش‌دادن خود را نیز بالا ببرید. گوش‌دادن فعال موجب می‌شود شما دیدگاه دیگران را نسبت به خود بهتر متوجه شوید.توانایی‌های خود را تقویت کنید.برای آنکه نتایج خودآگاهی را در زندگی شخصی یا حرفه‌ای به کار ببندید، نیاز دارید تا توانایی‌های خود را بشناسید. هرچند یک مربی می‌تواند به شما کمک کند؛ اما اگر مربی در کنار خود ندارید بهتر است از دیگران کمک بگیرید.

یکی از اشتباهاتی که افراد برای اطلاع از خودآگاهی دچار می‌شوند، جستجو برای نقاط ضعف است. این‌که شما نقطه‌ضعف‌های خود را بشناسید تا خودآگاه شوید، کار عاقلانه‌ای است؛ اما ارزیابی و درک نقاط قوت بیشتر به شما کمک می‌کند. تقویت نقاط قوت موجب می‌شود شما حرکت بهتر و پرشتاب‌تری در زندگی پیدا کنید.مرتب خود را ارزیابی کنید.خودآگاهی یک فرایند دائمی است. آگاهی انسان نسبت به محیط و زمان همواره در حال تغییر است. برای همین خودآگاهی یک شخص مدام در حال تغییر است. ترس‌های کودکی جای خود را به اضطراب‌های بزرگسالی می‌دهد. باورها در هر زمان از زندگی تغییر می‌کنند. فیزیولوژی بدن متفاوت از روز قبل خواهد شد و نگرش شخص عوض می‌شود. همه عوامل گفته شده و بسیاری دیگر موجب می‌شود تا ما خودآگاهی را یک امر مطلق ندانیم. برای همین نیاز است همواره خود را ارزیابی کنیم.

ذهن‌آگاهی را یاد بگیرید، منظور از ذهن‌آگاهی حضور در لحظه است. حضور در لحظه یعنی توجه داشتن به خود و محیط اطراف یعنی آنکه گرفتار افکار سمی یا نشخوار فکری نشویم.ذهن‌آگاهی موجب می‌شود ما رؤیاپردازی نکرده و در تله افکار گرفتار نشویم. افکار سمی می‌تواند ما را به سمت اضطراب، استرس و افسردگی سوق دهد.ذهن‌آگاهی یک تمرین مهارت خودآگاهی است که موجب می‌شود شما هر لحظه از حال درونی خودآگاه شوید.حال که دانستیم می‌توان خودآگاهی را افزایش داد و مهارت بیشتری کسب کرد بهتر است با ذکر مثال خودآگاهی مطلبمان را پایان ببریم.

مثال برای مهارت خودآگاهی

البته قرار بود در این قسمت فواید کسب مهارت خودآگاهی را بنویسیم؛ اما نوشتن لیستی از فواید خودآگاهی نمی‌تواند به ما کمک کند، زیرا ذهن فرار ما از کودکی تابه‌حال هزاران فایده بدون دلیل در خود جای داده است که هیچ‌کدام به کار نیامده است، برای همین مغز ما یاد گرفته است زیاد خود را برای این فواید بی‌مصرف به‌زحمت نیندازد.بسیاری از ما هر روز لیستی از دلیل خوب یا بد بودن می‌خوانیم دلیل بد بودن سیگار، چرا مدیریت زمان خوب است؟ چرا ورزش مفید است؟ بااین‌وجود که همه دلایل را می‌دانیم؛ اما ورزش نمی‌کنیم، سیگار می‌کشیم و…پس تصمیم گرفتیم با مثال‌هایی عینی نشان دهیم که چرا مهارت خودآگاهی مفید است؟

مثال اول

حمید فارغ‌التحصیل جویای کار است. او تلاش می‌کند از میان آگهی‌های شغلی بهترین فرصت را از آن خود کند. او در مصاحبه‌هایی که انجام می‌دهد، دوست دارد، رضایت کارفرمایان را به خود جلب کند. حمید خود را به‌خوبی می‌شناسد و می‌داند چگونه خود را معرفی کند. او کاملاً مهارت‌های خودآگاهی را فراگرفته است و به‌درستی خود را می‌شناسد، همین امر موجب می‌شود، در مصاحبه به‌خوبی سؤالات را پاسخ دهد. او می‌داند نقطه‌ضعفش چیست و بالعکس چه امتیازاتی دارد؟ چه زمانی هیجان‌زده می‌شود و چه زمانی منفعل می‌شود؟ برای همین کمترین استرس و ترس را در زمان مصاحبه دارد. گوش‌دادن فعال را تقویت می‌کند و با نمایشی خوب از زبان بدنش، کار مورد علاقه‌اش را پیدا می‌کند. حمید یک انسان خودآگاه هست. او کنار خود یک مربی دارد که روز قبل از مصاحبه با او صحبت کرده است و ذهن حمید را ازهرجهت آماده مصاحبه کرده است.

مثال دوم

مینا تلاش می‌کند فردی موفق باشد. او دوست دارد به همه بفهماند که یک انسان موفق است؛ اما او در مسیر خود با یک مشکل مواجه است. مینا در خانواده‌ای بزرگ شده که همواره باید تلاش می‌کرده است تا رضایت دیگران را جلب کند. برای همین او در برابر انتقادات سکوت می‌کرده است و اجازه می‌داده تا دیگران از او انتقاد کنند. مینا ناخودآگاه یاد گرفته است در برابر انتقادات عقب‌نشینی کرده و سکوت کند. همین امر موجب شده تا مینا فرصتی برای پاسخ‌گویی برای خود قائل نباشد. اگر مینا مهارت خودآگاهی را آموخته بود، می‌دانست چگونه با این باور که سکوت در برابر انتقادات لازم است، غلبه کند. زمانی که مینا متوجه شود برای موفق بودن رضایت دیگران را نیاز ندارد و خودش را باور کند، حتماً موفق خواهد شد.

مثال سوم

علی افسرده شده است، همه به او می‌گویند مثبت‌نگر باشد و تلاش کند شادی را در زندگی انتخاب کند؛ اما علی نمی‌داند چه چیزی او را عمیقاً شاد می‌کند. فراگیری مهارت خودآگاهی موجب می‌شود تا شما بتوانید شادی را به شکل واقعی احساس کنید. بسیاری از ما در فهم احساسات خود عاجز هستیم. بی‌دلیل احساس غم می‌کنیم و بدون هیچ علتی یک روز را بسیار خوب شروع می‌کنیم. خودآگاهی به ما کمک می‌کند ریشه این تغییرات خلق‌وخو را بشناسیم.علی با یادگیری مهارت خودآگاهی اکنون به‌خوبی می‌داند چه چیزی او را به شادی کامل می‌رساند. او متوجه شده که زمانی عمیقاً شاد خواهد بود که کارهایش را به طور کامل انجام داده است. هیچ‌چیز علی را مانند تمام کردن کارهایش خوشحال نمی‌کند.

کلام پایانی

مثال‌های گفته شده تنها گوشه‌ای از مثال‌هایی بود که می‌توان برای خودآگاهی ذکر کرد. ما برای موفق بودن در زندگی نیازمند آموزش مهارت خودآگاهی هستیم.مهارت خودآگاهی یعنی همه مهارت‌هایی که ما پس از شناخت خود به آن نیاز پیدا می‌کنیم اگر متوجه می‌شویم تنبل هستیم باید به دنبال مهارتی برویم که بر تنبلی غلبه کند. اگر ترسو هستیم و عزت‌نفس نداریم به دنبال مهارتی برویم که آموزش دهد چگونه عزت‌نفس افزایش پیدا می‌کندما برای زیست بهتر در جهان پرآشوب قرن ۲۱ نیازمند مهارت خودآگاهی هستیم