احساس تنهایی

به بیان دی یانگ گرولد و وان تیلبرگ احساس تنهایی ارزیابی ذهنی فرد از موقعیتی است که در آن قرار دارد، به گونه‌ای که اگر فرد تعداد روابط با دوستان و همکارانش را کمتر از حد مورد انتظار خود ارزیابی کند و یا در روابط دوستانه و صمیمانه خود به آن میزان که می‌خواهد احساس صمیمیت نکند، دچار احساس تنهایی خواهد شد. به این ترتیب می‌توان احساس تنهایی را مترادف با انزوای اجتماعی ادراک شده و نه لزوما انزوای عینی اجتماعی دانست.

حس تنهایی باعث می‌شود که فرد ناهمخوانی بین توقعات و آرزوهای خود با امکان دستیابی به این آرزوها را در روابط اجتماعی به صورت رفتارهایی نظیر اجتناب از تماس با دیگران نشان ‌دهد، علاوه بر این به عنوان یکی از عوامل تهدیدکننده سلامت روان در نظر گرفته می‌شود.

درجات مختلف احساس تنهایی

انواع و درجات مختلفی از حس تنهایی وجود دارد.

• شاید تنهایی را به صورت یک احساس مبهم از درست نبودن امور تجربه کنید. این حالت نوع خفیف احساس تهی بودن است. شاید هم تنهایی را به صورت محرومیت و درد بسیار شدید تجربه نمایید.
• یک نوع از تنهایی به گم کردن یک شخص خاص، به دلیل مرگ او یا دوری‌اش مربوط می‌شود.
• نوع دیگر تنهایی ناشی از فقدان تماس با مردم است و به این دلیل ممکن است واقعا به صورت فیزیکی به خاطر کار در نوبت شب یا اقامت در ساختمانی که مردم به ندرت به آنجا رفت‌و‌آمد می‌کنند، از دیگران جدا شده باشید.
• شما حتی ممکن است از نظر عاطفی احساس تنهایی کنید، در حالی که در کنار مردم هستید.

در هر صورت احساس تنهایی یک احساس درونی است که هر فرد بسته به شرایط روحی و روانی، موقعیتی، اجتماعی و اقتصادی و … آن را احساس می‌کند.

حس تنهایی تهدیدی بر بهزیستی روانشناختی

یکی از اساسی‌ترین مفاهیم روانشناسی مثبت‌گرا، بهزیستی است. سطوح بالای بهزیستی، حالتی است که فرد شرایط مثبت و در حالت بهینه کارکرد قرار دارد. افراد برخوردار از سطح بالای بهزیستی، کمتر در معرض افسردگی و اضطراب قرار می‌گیرند و تاب‌آوری، خودکارآمدی، سازگاری و سلامت روان بیشتری دارند.

عوامل مؤثر بر بهزیستی روانشناختی در جهت بهبود سلامت جامعه، آگاهی‌دهنده است.

احساس تنهایی یکی از عواملی است که به صورت بالقوه تهدیدی برای بهزیستی روانشناختی به حساب می‌آید و یک رخداد رایج در زندگی افراد است. بیشتر ما ممکن است در دوره‌ای از زندگی، احساس تنهایی را تجربه کرده باشیم. می‌توان ادعا کرد جمعیت زیادی تجربه احساس تنهایی را دست کم یک بار در زندگی داشته‌اند. اما تداوم این تجربه تهدیدی جدی بر سلامت روان افراد است. احساس تنهایی یک احساس دردناک تعریف می‌شود که نشان می‌دهد نیازهای اجتماعی فرد از نظر کمی و کیفی برآورده نمی‌شوند. همچنین، روانشناسان احساس تنهایی را یک تجربه عاطفی ناخوشایند و بازدارنده در مناسبات اجتماعی می‌دانند که ممکن است به اشتغال ذهنی، خستگی، دلمردگی و گریز از جمع منجر شود.

رابطه بین حس تنهایی و ازدواج

یکی از مهم‌ترین انتخاب‌های انسان در زندگی، انتخاب همسر است؛ زیرا بدین وسیله، به تشکیل خانواده می‌پردازد و این امر در زندگی شخصی، اجتماعی و تربیت فرزندان تأثیر بسزایی دارد. اهمیت این انتخاب به قدری است که می‌توان سعادت و رضایت و نیز ناکامی و حسرت آدمی را در زندگی به چگونگی این انتخاب مربوط دانست.

یکی از عوامل تأثیرگذار بر مقوله ازدواج، حس تنهایی است. روانشناسان، تعاریف متعددی از احساس تنهایی ارائه کرده‌اند، از جمله اینکه احساس تنهایی حاصل محروم ماندن از نیاز اساسی بشر به صمیمت است.

نتیجه بیگانگی انسان از جامعه و از خود اوست، تجربه عاطفی دردناک، ترس آور، عام و خطیری است که پیامدهای آسیب‌شناختی روانی گسترده‌ای دارد و این که احساس فرد از نبود صمیمیت بین فردی است.

حس تنهایی، حالت روانشناختی دردآور و شخصی است که افراد درگیر را با احساس خلأ، غمگینی و بی تعلقی روبرو می‌کند و به شیوه‌های مختلف بر روابط آن‌ها و مناسبلت مختلف زندگی‌شان تأثیر می‌گذارد. احساس تنهایی را می‌توان نارسایی و ضعف محسوس در روابط بین‌فردی دانست که منجر به نارضایتی فرد از روابطش می‌شود و به تجربه نارضایتی از روابط اجتماعی می‌انجامد.

تأثیر استفاده از شبکه‌های مجازی بر احساس تنهایی

امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوژی و ماشینی شدن زندگی، یک پدیده شایع در جهان احساس تنهایی است که بیشتر مردم با آن دست به گریبان هستند؛ به طوری که نیاز به خدمات مشاوره‌ای در کلینیک‌های روانشناختی روز به روز در حال افزایش است.

تعامل با دیگران و یادگیری از طریق تجربه، یکی از روش‌های مطلوب برای رشد فکری و اجتماعی دانشجویان است؛ اما زمانی که دانشجویان زمان زیادی را با اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی سپری می‌کنند، انگیزه برای تعامل با دیگران کم شده، توانایی کمتری در حفظ دوستی‌های واقعی داشته، وقت کمتری را صرف صحبت با خانواده نموده و احساس تنهایی انزوا روز به روز در او گسترش می‌یابد.

ویژگی افرادی که دارای احساس تنهایی هستند

افراد دارای احساس تنهایی ویژگی‌هایی دارند از آن جمله می‌توان به احساس خرسندی و شادمانی اندک، اعتماد به نفس پایین، از خودبیگانگی، احساس خجالت و کم‌رویی، خودداری از برقراری ارتباط اجتماعی، تعداد اندک دوستان، بدبینی، ناتوانی در ابراز خود، دیگرگریزی و درون‌گرایی اشاره کرد.

تأثیر روان‌درمانی مثبت‌نگر بر حس تنهایی

روان‌درمانی مثبت‌نگر یکی از مداخلات جدید حوزه درمانی است. این درمان منجر به کاهش اضطراب، افسردگی، احساس تنهایی و استرس و بهبود کیفیت زندگی، خودکارآمدی و بهزیستی روانشناختی در افراد مختلف شده که این فرایند نشان از کارایی این روان‌درمانی دارد.

روان‌درمانی مثبت‌نگر، از لحاظ تجربی رویکردی معتبر به روان‌درمانی است که عمده توجه خود را بر اساس بنا نهادن توانمندی‌ها و احساسات مثبت درمانجو متمرکز می‌کند و با به فعال‌سازی معنا در زندگی، آسیب روانی را کاهش و در مقابل شادی را افزایش می‌دهد. درمانگران مثبت‌نگر، احساسات و خاطرات مثبت را در فرایند درمان راه انداخته و آن‌ها را کانون توجه قرار می‌دهد.

تأثیر درمان مرور زندگی بر حس تنهایی

باتلر کسی بود که اولین بار اصطلاح مرور زندگی را در مقاله خود ارائه کرد. وی مرور زندگی را کنش طبیعی و فرایند ذهنی عمومی تعریف می‌کند که در آن فرد تجربیات هوشیار گذشته خود و به ویژه تعارضات حل‌نشده‌اش را فرامی‌خواند، به آن فکر می‌کند و مورد ارزیابی قرار می‌دهد و با هدف دستیابی به خودشناسی بیشتر در آن تعمق می‌کند. جنبه درمانی مرور زندگی از این لحاظ است که زنده شدن این تجارب و تعارضات، باعث ارزیابی مجدد، حل آن‌ها و در نتیجه انسجام و یکپارچگی شخصیت می‌شود.

به نقل از هالند، هایت و هایت بر این باورند که درمان مرور زندگی، دسته‌ای از تکنیک‌های روان‌درمانی با تمرکز بر یکپارچگی روانی تاریخچه زندگی فرد است. از مراجع خواسته می‌شود خاطراتش را بر اساس ساختاری مطابق با مراحل زندگی کودکی، نوجوانی، جوانی، میانسالی و… . با جزئیات گزارش دهند. سپس شکست‌ها و ناکامی‌های زندگی با بازسازی شناختی به منابع و نقاط قوت بازتعریف می‌شوند.

نتایج مداخلات درمان مرور زندگی عبارتند از: کاهش افسردگی، افزایش رضایت از زندگی، خودپذیری، پیوندطلبی، تخلیه هیجانی و ارتباط مجدد با خانواده و دوستان. بنابراین مرور زندگی در اصل یک فرایند درمانی است که به بینش و درک بیشتر از خود همراه با تغییرات هیجانی، رفتاری و شناختی منجر می‌گردد.

کلام آخر

احساس تنهایی با تنها بودن متفاوت است و لزوما به معنای تنها بودن نیست. ممکن است کسی مدت‌ها تنها باشد ولی حس تنهایی نکند، از سوی دیگر، فردی ممکن است در محیطی آشنا با افراد آشنا احساس تنهایی کند. البته احساس تنهایی در موقعیت‌های خاص تا حدودی طبیعی است؛ اگرچه از میزانی خاص فراتر برود و عملکرد شخص را مختل نماید از حالت طبیعی خارج شده و نیاز به مقابله دارد.