استرس چیست ؟

استرس چیست؟ و چگونه با آن زندگی کنیم.استرس لغت ترس‌آوری است. کلمه‌ای که می‌تواند ظاهر و باطن ما را به هم بریزد. بارها از خود سؤال کرده‌ام، این استرس چیست که من مدام با آن روبرو می‌شوم؟ تنها فهمیده‌ام استرس هرچه هست، خیلی خوب نیست.

روزهای ابتدای جوانی‌ام گمان می‌کردم با گذر از دانشگاه، داشتن خانواده مستقل، شغل و درآمد کافی استرس‌ها و کابوس‌هایم تمام خواهد شد؛ اما زهی خیال باطل. استرس‌های دوران جوانی کنار چالش‌های زندگی مستقل یک شوخی کوچک بود. تازه متوجه شدم هر چه جلوتر می‌روم، انواع بیشتری از استرس به سراغم می‌آید و مانند لشکر مغول بدنم را تاراج می‌کند. خیلی زود دچار بیماری‌های خودایمنی شدم، موهای سرم دچار ریزش شد، خوردن قرص‌های زیرزبانی تپش قلب عادت روزانه‌ام شد، موهایم ریخت و صورتم تکیده شد.امروز بعد از سال‌ها فهمیده‌ام اگر استرس را شناخته بودم و می‌دانستم منشأ استرس چه چیزی است، بااین‌همه مشکلات و بیماری روبرو نبودم. برای همین در این مقاله شما را با این مضمون آشنا می‌کنیم که استرس چیست؟ چه علائمی دارد و چه راهکاری برای درمان استرس‌های مزمن وجود دارد.

استرس چیست ؟

برای این که بدانیم استرس چیست ابتدا باید معنای استرس را بدانیم. ابتدا به سراغ تعریفی می‌ریوم که سازمان بهداشت جهانی در ابتدای سال ۲۰۲۱ عنوان کرد، به عقیده این سازمان، استرس اپیدمی قرن ۲۱ است که سطح بهداشت و سلامت جامعه را به خطر می‌اندازد.هنگامی که صحبت از اپیدمی می‌شود یعنی یک همه‌گیری در جهان اتفاق افتاده است و این تنها به کشورهای فقیر مربوط نمی‌شود، بلکه کشورهای ثروتمند و پیشرفته نیز درگیر آن شده‌اند. به طور مثال طبق آخرین آمار در ایالات متحده آمریکا، شرکت‌ها و مؤسسات سالانه ۳۰۰ میلیارد دلار برای درمان استرس کارمندانشان هزینه می‌کنند و این بیانگر آن است که استرس مفهومی جهان‌شمول است.امروزه شاهد آن هستیم که حتی در کشورهای مذهبی و دینی نیز استرس بین مردمان حاکم است، حال آنکه ادیان و آئین‌ها مایه آرامش هستند. حال این سؤال پیش می‌آید که اگر استرس با میزان دارایی، علم و دین ارتباط ندارد، پس استرس چیست که این‌گونه همه را درگیر کرده است.

تاریخچه استرس

استرس یک مفهوم است که البته از هزاران سال قبل وجود داشته است. نگاهی به منابع آئینی و کتاب‌های دینی که از هزاران سال قبل وجود داشته است، نشان می‌دهد، انسان از دیرباز دچار اضطراب و استرس بوده است و برای کاهش آن، خود را متوسل به اذکار و صحبت با خدایان خود می‌کرده است.اگرچه آن روز از کلمه استرس استفاده نمی‌شده؛ اما نبود آرامش درونی و احساس خطر یکی از نشانه‌هایی استرس بوده است که در ادبیات کهن نیز بسیار شنیده می‌شود.کلمه استرس اولین‌بار توسط «هانس سلی» برای انسان به‌کار برده شد، او این عبارت را برای بیمارانش استفاده می‌کرد، زمانی که از او پرسیدند معنای استرس چیست؟ گفت: “در حقیقت من این کلمه را از فیزیک وام گرفته‌ام.در واقع هانس سلی در سال ۱۹۲۰ پس از فارغ‌التحصیلی، وارد دانشگاه پزشکی شد او بعد از معاینه بیمارانش متوجه شد که آنها همگی دارای یک درد مشترک هستند، دردی که ربطی به بیماری‌شان ندارد. این درد حاصل فشار بیماری بر بدن آنها بود. دردی که فیزیکی نبوده؛ اما روح انسان را آزار می‌داد. برای همین هانس سلی از لغت استرس استفاده کرد. او در توضیح استرس گفت: فشاری غیرواقعی بر بدن که موجب آزار و به‌هم‌ریختن روح و روان افراد می‌شود. او این فشار را استرس نامید.در میان مردم استرس به زمان یا شرایط التهاب‌آوری گفته می‌شود که تحمل آن کار سختی است و تغییر شرایط نیاز به هوش هیجانی و قدرت تصمیم‌گیری بسیار بالا دارد؛ اما تعریف استرس از لحاظ علمی کمی متفاوت از تعریف عام است. تعریف استرس در علم پزشکی و روان‌شناسی کمی متفاوت از یکدیگر است؛ اما در هر دو نیاز است تا برای سلامت بیمار میزان استرس را کاهش دهند.

تعریف استرس در علم پزشکی

در علم پزشکی هر عامل التهاب آور که موجب تنش روحی یا جسمی در بدن شود را استرس می‌گویند. طبق تعریف پزشکی پاسخ بدن به استرس با بالارفتن ضربان قلب، افزایش سطح خون، گرفتگی عضلات و علائم گوارشی خواهد بود. البته علائم دیگری مثل زخم معده، پانکراس که موجب سرطان‌های گوارشی می‌شود ریشه در استرس مزمن دارد به تعریف استرس اضافه می‌شود.

تعریف استرس در علم روان‌شناسی

هرچند در علم روان‌شناسی مانند پزشکی استرس را پاسخ بدن به عامل التهاب‌زا می‌دانند؛ اما تاکید روان‌شناسی بر علائم روانی است و هر زمان که شخص، نه لزوماً بدن شخص، تاب‌آوری در مقابل موارد تنش‌زا را از دست بدهد دچار استرس خواهد شد. در این صورت بی‌قراری نیز، استرس تعریف خواهد شد.

منشأ استرس

علت استرس چیست ؟ چرا ما دچار تنش می‌شویم؟ همان‌طور که گفته شد، دلیل استرس فشار زیادی است که به فرد وارد می‌شود و او نمی‌تواند این فشار را تحمل کند، پس دچار استرس می‌شود. مثلاً یک دانش‌آموز به دلیل فشار امتحانات و نتیجه آن، دچار استرس می‌شود. مدیر یک شرکت به دلیل رساندن سفارش یک مشتری در زمان مقرر، دچار استرس می‌شود؛ اما این فشار لزوماً بیرونی نیست و گاهی عوامل درونی نیز موجب استرس می‌شوند.ترس و عدم اطمینان: نقش ترس در بروز استرس چیست؟ زمانی که شما روزانه به اخبار ناگوار گوش می‌دهید، اخبار همه‌گیری کرونا، گرانی، حملات تروریستی و خشکسالی، باعث می‌شود شما دچار نگرانی و ترس از آینده شوید.

این ترس و عدم اطمینان نسبت به آینده، استرس را به دنبال دارد.احساساتی بودن: هنگامی که درباره استرس صحبت می‌کنیم و می‌خواهیم بدانیم استرس چیست؟ گمان می‌کنیم تنها افراد ضعیف دچار استرس می‌شوند، درحالی‌که استرس جزء لاینفک زندگی آدمی است و ما همواره دچار استرس می‌شویم.همه افراد دچار استرس می‌شوند؛ اما افراد حساس نمایش استرس در آنها بیشتر است و سریع‌تر نسبت به رخدادها واکنش نشان می‌دهند.

مطالعات نشان داده است افرادی که احساساتی هستند بیشتر استرس را نشان می‌دهند و این به دلیل آن است که افراد احساساتی با مشاهده هر اتفاق ناگواری یا ترس از رخداد بدی، هیجان بر آنها غلبه کرده و به شکل رفتار استرس گونه آن را نمایش می‌دهند.

نگرش به آینده: اگر روزی به خانه شما دزد بزند شما چه خواهید کرد. افرادی که به‌راحتی دچار استرس می‌شوند تا مدت‌ها این تنش را به دنبال خود خواهند کشید؛ اما افرادی که نگرش مثبت‌تری به جهان دارند، تلاش خواهند کرد استرس خود را مدیریت کرده و فکر کنند که حالا چه باید بکنند تا اموال خود را پس بگیرند.

انتظارات غیرواقعی: هرچند این علت می‌تواند یک عامل بیرونی استرس نیز تلقی شود؛ اما انتظار بالا از خود داشتن موجب استرس خواهد شد، اینکه انتظار داشته باشیم مانند یک شخص خاص زندگی کنیم یا مانند هم‌کلاسمان بهترین نمرات را کسب کنیم، هیچ نتیجه‌ای جز استرس نخواهد داشت. قرار نیست ما در جهان همواره بهترین باشیم.

تغییر کردن: هرگونه تغییر عمده در محیط پیرامون ما می‌تواند یک عامل استرس‌زا باشد. مثلاً ازدواج کردن، بچه‌دار شدن، ارتقاء شغلی و هزاران مثال دیگر که موجب تغییر شگرف در زندگی ما شود می‌تواند استرس را در وجود ما افزایش دهد.آن‌طور که مشخص شد هر عامل بیرونی یا درونی موجب استرس خواهد بود. پس منطقی است برای یافتن عامل استرس چیست؟ همواره روان خود را مورد نقد و بررسی قرار داده و با کمک از کوچ‌های زندگی استرس و اضطراب را کاهش دهیم.

انواع استرس

تا اینجا دانستیم که استرس می‌تواند آثار مخربی بر بدن داشته باشد؛ اما زمانی که می‌خواهیم بدانیم انواع استرس چیست با این پاسخ روبرو می‌شویم که استرس انواع مفیدی نیز دارد. در واقع ما دو نوع استرس داریم. استرس مثبت Eustress و استرس منفی Distress دو نوع استرسی است که ما با آن مواجه هستیم.

استرس منفی: این نوع از استرس، همان استرس ویرانگر است که موجب التهاب در وجود انسان می‌شود. این نوع از استرس مضر بوده و موجب خستگی، ملالت و کسلی می‌شود.

استرس مثبت: در کنار استرس منفی، استرس مفید یا مثبت نیز دیده می‌شود. این نوع از استرس موجب انگیزه و بهبود کارها می‌شود.نمودار زیر نشان می‌دهد که چگونه استرس بر عملکرد ما تأثیر می‌گذارد. نمودار فوق یک نمودار دوبعدی است که در محور افقی میزان استرس نوشته و در محور عمودی میزان کارکرد شخص نوشته می‌شود.میزان عملکرد شخص در محور عمودی تابعی از میزان استرس در نمودار افقی است، البته نه به طور کامل، همان‌طور که مشاهده می‌شود میزان استرس و عملکرد تا جایی هم‌راستای هم است یعنی هر چه استرس بیشتر می‌شود عملکرد افراد نیز بیشتر می‌شود این قسمت از نمودار استرس، مثبت خواهد بود؛ اما از جایی دیگر هرچه استرس بیشتر می‌شود و فرد بیشتر در محیط استرس‌زا باقی می‌ماند، خستگی و ملالت شخص بیشتر شده و کارکرد فرد دچار تنش خواهد شد. این قسمت از نمودار که با رنگ مشکی نمایش داده شده است. در استرس منفی کارکرد به صفر می‌رسد و افسردگی حاکم می‌شود.به‌غیراز استرس مثبت و منفی، استرس از لحاظ شدت به انواع مختلف تقسیم‌بندی می‌شود که عبارت است از:استرس لحظه‌ایاسترس مکرراسترس مزمن

علائم استرس چیست ؟

برای آنکه واضح‌تر درک کنیم که استرس چیست ؟ باید علائم استرس را بشناسیم. برعکس آنکه بعضی از علائم استرس آشکار هستند؛ اما استرس علائم خاموش نیز دارد که باید آنها را شناسایی کرد. این علائم عبارت است از:بی‌خوابی: افرادی که دچار استرس می‌شوند، در زمان خواب دچار تغییرات می‌شوند. پرش‌‌های شبانه بی‌دلیل از خواب، یکی از علائم استرس است. فردی که استرس دارد در هنگام خواب بی‌دلیل بیدار می‌شود.کاهش وزن: افراد مضرب و دارای استرس دچار بی‌اشتهایی مفرط می‌شوند. کاهش اشتها به دلیل آن است که افراد دچار التهاب گوارشی می‌شوند و مغز پیغام سیر بودن دریافت می‌کند و فرد تمایلی به خوردن ندارد.برانگیختگی و عصبیت: افرادی که دچار استرس مزمن هستند، همیشه آماده عصبانی شدن هستند، آنها با هر بهانه کوچکی عصبی شده و جنجال به پا می‌کنند.

راهکار درمان استرس چیست ؟

حال که با استرس و علائم آن آشنا شدیم، باید بدانیم راهکارهای درمان استرس چیست؟ محققان و درمانگران راهکارهای زیادی برای درمان استرس ارائه کرده‌اند. بسیاری از داروهای آرام‌بخش برای درمان استرس، کارایی دارند که به دلیل عدم صلاحیت وارد این مبحث نمی‌شویم؛ اما راهکارهای تجربی و توصیه شده برای کاهش علائم استرس وجود دارد که عبارت است از:

• ذهن‌آگاهی: یکی از بهترین راهکارها برای کاهش استرس استفاده از روش‌های درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی است. ذهن‌آگاهی که روش درمانی است با استفاده از تکنیک مدیتیشن یا مراقبه موجب کاهش استرس می‌شود.
• تنفس عمیق، تمرکز بر موارد مثبت و تفکر آگاهانه از جمله مهارت‌های ذهن‌آگاهی برای کاهش درمان استرس است.
• نوشتن: یکی از مواردی که موجب کاهش استرس می‌شود نوشتن است، نوشتن موجب تخلیه انرژی‌های منفی ذهن شده و استرس را کاهش می‌دهد. برای این کار، نیاز به نوشتن با تفکر و تمرکز نیست؛ بلکه بدون هیچ منطق، فقط هرچه به ذهن می‌رسد نوشته می‌شود. این کار برای کاهش استرس و اضطراب‌های شغلی بسیار عالی است.
• راه‌رفتن: یکی از مواردی که موجب کاهش استرس می‌شود، قدم‌زدن است. قدم‌زدن و ورزش‌کردن موجب کاهش سطح هورمون کورتیزول و آدرنالین شده و در عوض ترشح هورمون اندورفین را زیاد می‌کند. هورمون اندورفین باعث کاهش استرس می‌شود.

روش‌های بی‌شماری برای آرام شدن و کاهش استرس وجود دارد و بسته به روحیات هر شخص، یک نوع خاص از راهکارها برای کاهش استرس مفید خواهد بود. مثلاً بعضی از افراد با عبادت، بعضی با موسیقی و گروهی با مرور خاطرات استرس خود را کم می‌کنند.

کلام پایانی

استرس چیست؟ این سؤالی بود که تلاش کردیم به آن پاسخ دهیم؛ اما نباید فراموش کرد که استرس لزوماً بد نیست و گاه حتی داشتن استرس برای پیشبرد کار الزامی است. امروزه در دنیا مربیان زندگی یا مربیان شغلی قدم مؤثری در کاهش استرس داشته‌اند. روش‌های مداخله‌گرانه آنها که مبتنی بر رویکردهای درمانی است کمک زیادی به درمان استرس می‌کند. همراهی یک مربی می‌تواند استرس را از زندگی روزانه فرد حذف کند.پس اگر از این به بعد از شما سؤال شد استرس چیست؟ پاسخ دهید مفهومی است که اگر به‌درستی شناخته شود برای پیشبرد اهداف بسیار عالی خواهد بود و با کمک یک کوچ ماهر به‌راحتی حذف خواهد شد.