عزت‌ نفس چیست و راهکارهای افزایش عزت ‌نفس کدام است؟

عزت نفس جیست ؟ امروزه عزت ‌نفس به یک کلمه عمومی تبدیل شده است. تمام تمرکز والدین، سیستم آموزشی و حتی بزرگسالان  روی درک و تقویت این مفهوم گذاشته شده است، زیرا فرض می‌شود احترام گذاشتن به خود موجب موفقیت می‌شود.

در سال‌های گذشته توجه به زندگی افراد موفق موجب شده است، مردم تلاش کنند تا خود را شبیه به این افراد کنند، زندگی افرادی چون جابز، هاوکینگ، بیل گیتس و بسیاری از افراد دیگر نشان داده است همه آنها در چند عامل با یکدیگر ویژگی یکسان دارند که یکی از آنها عزت نفس بالا است.بسیاری از ما در تعریف و دریافت این موضوع با یکدیگر تفاهم داریم که عزت‌نفس عامل موفقیت است؛ اما لازم است تا این واژه را به‌درستی بشناسیم و تلاش کنیم آن را تقویت کنیم.مطالعه مقاله به شما این فرصت را می‌دهد که علاوه‌بر درک درست از عزت‌نفس با راهکارهای تقویت آن آشنا شده و علائم کمبود آن را نیز بشناسید.

عزت ‌نفس چیست ؟

اگرچه همه ما عزت‌ نفس را مترادف با ارزش‌گذاشتن به خود می‌پنداریم و بسیاری از روانکاوان و درمانگران و حتی کوچ‌های پرسنال برندینگ نیز همین عقیده را دارند که عزت نفس به معنای خود ارزشمندی است؛ اما معنی عزت‌نفس کمی پیچیده‌تر از آن چیزی است (خودارزشمندی) که گفته شد.سال‌ها قبل دیوید هیوم فیلسوف تجربه‌گرا در تعریف عزت‌نفس این‌گونه نوشت: «ارزش گذاشتن به خود و محترم دانستن خود موجب شکل‌گیری مفهومی به نام عزت نفس خواهدشد.» این تعریف سال‌ها مورد قبول همه‌گان بود تا علم روانشناسی شکل گرفت.

دانشمندان این علم تلاش کردند این واژه را تعریف کنند و یکی از مهم‌ترین افراد ویلیام جیمز روان‌شناس و زمین‌شناس آمریکایی بود که به پدر علم روانشناسی آمریکا معروف است. بر اساس نظریه او عزت نفس بر دو اصل استوار می‌شود.آنچه ما به دست می‌آوریم.آنچه آرزو داریم به دست آوریم.ویلیامز، «دستاوردها را موفقیت» و «آرزوها را ادعا» نامید. براین‌اساس او فرمول عزت نفس را بیان کرد.عزت نفس= موفقیت/ادعامکتب‌های روانشناسی هر کدام تعریفی مشابه با جیمز ارائه دادند تا آنکه مازلو روان‌شناس مکتب انسان‌‌گرایی در هرم ابداعی‌اش، عزت‌نفس را در سطح سوم نیازهای انسانی قرار می‌دهد و احترام به خود را معادل عزت‌نفس قرار داد. او عزت‌نفس را یکی از مهمترین عوامل انگیزشی و مورد نیاز زندگی هر انسان دانست.در روان‌شناسی شناخت درمانی آرون بک نیز عزت‌نفس را به‌عنوان اصلی‌ و مهم‌ترین نیاز انسان برای بقا و رشد در زندگی می‌شناخت.کمی بعد دانشمندان متوجه شدند افراد دارای سطح عزت نفس یکسان نبوده و هر کدام از انواع عزت‌نفس برخوردارند. برای همین تلاش کردند سطح عزت نفس افراد را دریابند.  یکی از این افراد کوپر اسمیت بود که علاوه بر تعریف عزت‌نفس، آزمونی طراحی کرد که به پرسش‌نامه عزت‌نفس کوپر اسمیت معروف شده و میزان عزت‌نفس افراد را می‌سنجد.

کوپر اسمیت عزت نفس را نوعی قضاوت می‌داند که فرد خود را باارزش یا بی‌ارزش تلقی می‌کند. این ارزش زمانی مطرح می‌شود که فرد خود را در برابر دیگران قرار می‌دهد. به عبارتی از نظر کوپر عزت نفس ارزشمندی اشخاص در زمان رویارویی با دیگران است.درهرصورت خود ارزشمندی، احترام به خود یا بالاتر تصور کردن خود از دیگران به معنای عزت‌نفس خواهد بود.نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد تشابهی است که بین حرمت‌نفس، عزت نفس و اعتمادبه‌نفس است که باید تفاوت‌های آن را نیز بیان کرد تا تعریفی بهتر ارائه شود.

تفاوت اعتماد به ‌نفس و عزت نفس چیست ؟

اعتمادبه‌نفس Self Confidence یک تصویر ذهنی است که فرد از خود دارد این‌که فرد باور دارد می‌تواند هر کاری را انجام دهد منجر به اعتمادبه‌نفس خواهد شد.عزت نفس Self-esteem زمانی است که فرد به دلیل انجام یک مهارت خود را ارزشمند بداند. پس می‌توان گفت عزت‌نفس نتیجه اعتمادبه‌نفس بالا است.

تفاوت عزت نفس و حرمت نفس

بسیاری این دو واژه را یکی فرض می‌کنند با آنکه یکسان فرض کردن این دو واژه مشکل ایجاد نمی‌کند؛ اما بهتر است این دو واژه جدا از هم تعریف و شناخته شوند.حرمت‌نفس Self-respect به معنای احترام به خود بوده و دقیقا یکی از معانی عزت‌نفس است و به‌عنوان فاکتوری تاثیرگذار شناخته می‌شود؛ اما عزت‌نفس ورای احترام به خود است و در واقع علاوه‌بر احترام به خود، انگیزه داشتن و شجاع بودن را نیز شامل می‌شود.

انواع عزت‌ نفس

در مقالات و محتواهای متعدد برای بیان انواع عزت‌نفس، به انواع شغلی، تحصیلی، زناشویی و … اشاره شده است، در‌حالیکه این نوع از عزت نفس معنایی نداشته و تنها عزت نفس بر اساس میزان آن تقسیم‌بندی می‌شود.

• عزت‌نفس کاذب : یکی از انواع عزت ‌نفس، نوع کاذب آن است. در نوع کاذب، افراد دارای خودبرتربینی هستند. آنها خود را بالاتر از بقیه فرض کرده و هیچ فردی را قابل‌رقابت با خود نمی‌بینند. نه‌تنها رقابت، بلکه بسیاری که دارای عزت‌نفس کاذب هستند، توانایی ارتباط برقرار کردن را هم ندارند. برای این افراد، شادی در سایه دستیابی به موفقیت خواهد بود؛ اما با این نوع نگرش آنها هیچ‌وقت موفق نمی‌شوند.
• عزت‌نفس بالا : این بهترین نوع است. افراد در این رده، خود را پذیرفته و برای خود ارزش قائل می‌شوند. روان‌شناسان عزت نفس بالا را نوع مثبت تلقی کرده و دارندگان این نوع از خود ارزشمندی را موفق‌تر از دیگران می‌دانند، زیرا این افراد در زمان مشکلات و چالش‌ها از شجاعت بالایی برخوردار بوده و می‌توانند به‌راحتی مشکلات را حل کنند. زمانی که شما دارای این نوع از عزت نفس هستید، اعتمادبه‌نفس بهتری نیز داشته؛ اما دارای غرور نمی‌شوید.
• عزت‌نفس پایین : افرادی که دارای عزت‌نفس پایین هستند در قطب مخالف نوع بالا هستند، آنها خوشحال نبوده، برای خود ارزش قائل نیستند، به امکانات خود قائل نبوده و ترس از شکست موجب می‌شود این افراد هیچ اقدامی انجام ندهند.

راه‌های تقویت و رشد عزت نفس چیست ؟

یکی از موضوعات قابل‌بحث در مجامع رواندرمانی، راهکارهای افزایش عزت‌نفس است، زیرا ثابت شده است کاهش عزت نفس موجب پدیدارشدن مشکلات زیر می‌شود.اعتماد‌به‌نفس از بین می‌رود.استرس و اضطراب به‌وجود می‌آید.نگرش منفی ایجاد می‌شود.شدت پرخاشگری و تکانه‌های عصبی زیاد می‌شود.انگیزه برای کار کردن از بین می‌رود.کمال‌گرایی وسواسی به وجود می‌آید.مشکلات اشاره شده، گوشه‌ای از مشکلات بی‌شمار کاهش عزت‌نفس است؛ اما آنچه مهم است راهکار افزایش عزت نفس است که به آن اشاره می‌شود.برای آنکه ارزش بیشتری برای خود قائل شوید از ۵ راهکار زیر استفاده کنید.

1. آگاه شوید: برای تغییر نیاز است بدانیم چه چیزی باید تغییر کند. اولین قدم برای بالابردن عزت نفس آن است که بدانیم چه چیزی حال ما را نسبت به خودمان بد می‌کند. یکی از چیزهایی که مدام حال ما را بد می‌کند، افکار منفی است. افکار منفی موجب باور می‌شود و باورهای سمی عزت‌نفس را کاهش می‌دهد. برای همین لازم است ما به افکار خود، آگاه شویم و آنها را مدیریت کنیم.
2. داستان را تغییر دهید: همه یک داستان داریم که خودمان نویسنده‌اش هستیم. نقش و تصویر ما در جهان نیز در این داستان روایت می‌شود. اگر در این داستان خود را کم‌ارزش تلقی کرده‌ایم و نتوانسته‌ایم مانند یک قهرمان زندگی کینم، وقت آن است که داستان را تغییر دهیم. برای این کار نیاز است خود را باور کنیم. یکی از راه‌های افزایش عزت‌نفس، انگیزه‌بخشی به خود است. خواندن کتاب‌های سرگذشت کارآفرینان و ورزشکاران، خواندن جملات انگیزشی و استفاده از ذهن‌آگاهی می‌تواند موجب بالارفتن عزت‌نفس شود. امروزه مربیان ذهن‌آگاهی کمک شایانی می‌توانند انجام دهند.
3. توسعه استعدادها: همه ما یک استعداد پنهان داریم که به آن آگاه نیستیم یا اگر آگاهی داریم، نخواسته‌ایم از آن به‌درستی استفاده کنیم. اگر عزت نفس شما پایین است، حتماً نیازمند آن هستید که با کمک کوچینگ، استعداد خود را تقویت کنید. البته راهکارهایی نیز وجود دارد که می‌تواند به شما کمک کند. مثلاً اگر شما در آشپزی استعداد دارید، مهمانی برگزار کنید و با غذاهای جدید از دیگران پذیرایی کنید.اگر استعداد در هنرهای تجسمی دارید، می‌توانید آثار خود را به دیگران هدیه بدهید یا در خانه قرار دهید. درهرصورت راهکاری پیدا کنید تا استعدادهای خود را به دیگران نشان دهید، البته این راهکارها دائمی نبوده و باید شما توسط مربی استعدادهای خود را تقویت کنید.
4. با خودتان مهربان باشید: بسیاری از ما زمانی که دارای عزت‌نفس پایین هستیم، مدام از خود انتقاد می‌کنیم و همین امر موجب کاهش بیشتر عزت نفس می‌شود. برای رشد و تقویت عزت‌نفس لازم است دست از خودتخریبی برداشته و با خود مهربان باشید. مونولوگ‌های درونی یکی از مخرب‌ترین ابزارهای عزت‌نفس است. امروزه مربیگری شناختی رفتاری می‌تواند راهگشای این امر باشد و به ما کمک کند که نسبت به احساسات و هیجانات خودمان کاملاً آگاه بوده و مونولوگ‌های انتقادی را کاهش دهیم.
5. استرس را از خود دور کنید: یکی از عواملی که موجب کم‌شدن عزت‌نفس می‌شود، استرس و اضطراب است، افراد در زمان استرس و اضطراب توانایی تفکر درست و آگاهانه نداشته و ارزش خود را کم می‌کنند. به عبارتی خود را تحقیر می‌کنند. برای افزایش عزت‌نفس بهتر است، در زمان استرس کمی صبر کرده و استرس را درون خود کاهش دهید و سپس درخواست یا خواهشی از دیگران داشته باشید.

ریشه عزت نفس چیست و چرا عزت‌نفس در بعضی افراد پایین است؟

ما انسان‌ها مجموعه‌ای از باور، آگاهی و احساسات هستیم. زمانی که به دنیا می‌آییم بدون شناخت پا به هستی می‌گذاریم و به‌تدریج با تکامل اندام و اعصاب حسی، به شناخت و درک از محیط اطراف خود می‌رسیم. این شناخت، تلفیقی از آگاهی و باورهایی است که والدین در اختیار ما می‌گذارند یا خودمان بر اساس تجربیات روزانه آنها را کسب می‌کنیم. مثلاً کودکی که در هند به دنیا می‌آید گاو را موجودی خداگونه فرض خواهد کرد و کودکی که در تهران به دنیا می‌آید گاو را جانوری مفید که می‌تواند به انسان آسیب برساند، خواهد شناخت.چنین تعاریف و باورهایی موجب می‌شود، نگرش ما نسبت به اطراف تغییر کند.

یکی از ریشه‌های شکل‌گیری در عزت‌نفس بین افراد، نگرش است. مطالعات نشان داده است، افراد با نگرش مثبت عزتمند و دارای حرمت نفس بالاتری هستند. مثلاً فردی که دچار مشکل مالی است و نگرش مثبتی به فضای کار دارد، با مشکلات مبارزه می‌کند و شکست را به‌راحتی قبول نمی‌کند. چنین فردی هیچگاه خود را کوچک نخواهد کرد و برای گرفتن کمک به دیگران مراجعه نخواهد کرد.حال این سال پیش می‌آید که آیا برای همه این مصداق درست است و افرادی که عزت‌نفس پایین دارند دارای نگرش منفی هستند؟ برای پاسخ به این سؤال باید علت عزت‌نفس پایین را بدانیم.

بیشتر افراد دارای عزت‌نفس پایین از کودکی و دوران مدرسه دچار این ناتوانی شده‌اند. متأسفانه فضای مدرسه توهین و ایجاد باورهای منفی می‌تواند کودک را در بزرگسالی دچار عزت‌نفس پایین کند. برای همین توجه و رشد عزت‌نفس در دوران کودکی حائز اهمیت است.دخالت والدین: مؤثرترین عامل عزت‌نفس پایین دخالت والدین است. زمانی که والدین در هر کار جزئی و کلانِ کودک یا نوجوان خود دخالت می‌کنند، به طور غیرمستقیم این پیام را می‌دهند که او توانایی هیچ کاری را نداشته و همین موجب خودکم‌بینی و کاهش عزت نفس خواهد شد.تجربیات استرس‌زا: یکی دیگر از عواملی که موجب کاهش عزت‌نفس می‌شود، تجربیات استرس‌زایی است که داشته‌ایم. ورشکستگی، شکست عشقی، بیماری سخت می‌تواند موجب این ناتوانی شود.قلدری: یکی از دلایل عزت‌نفس پایین، قلدری اشخاصی است که با آنها رابطه داریم. حال این رابطه می‌تواند زناشویی یا کاری باشد. هر نوع قلدری موجب کاهش عزت‌نفس خواهد شد.همان‌طور که مشاهده می‌شود، لزوما نگرش منفی موجب کاهش عزت‌نفس نیست، بلکه عواملی که باعث می‌شود، فرد دچار نگرش منفی شود، باعث کاهش عزت‌نفس شود. یعنی اینکه شاید بعضی از افراد نگرش مثبتی به زندگی نیز داشته باشند؛ اما یک رخداد یا حادثه مثل قلدری موجب می‌شود تا افراد ارزش افراد کاسته شود.

مربیگری و عزت نفس

هرچند در انواع مربیگری نامی از مربی عزت نفس برده نمی‌شود؛ اما بسیاری از مربیان توانایی آن را دارند که راهکاری برای افزایش عزت‌نفس ارائه دهند. برای همین مراجعه به مربیان کمک زیادی به شما خواهد کرد.باید توجه داشت که مربیانِ روان‌درمان نیز می‌توانند ریشه‌های عزت‌نفس پایین را درمان کنند؛ اما تفاوت در نحوه تعامل این دو قشر (روان‌شناس و مربی) با مشکل است که موجب می‌شود مربی به روان‌درمان ترجیح داده شود.نگاه روان‌شناسان و روان‌درمان‌ها نگاه بیمارگونه است، حال‌آنکه مربی چنین رویکردی نداشته و مراجعه‌کننده را به چشم یک همراه در یک مسیر می‌بیند و برای پیداکردن مسیر درست همراه مراجعه‌کننده حرکت می‌کند.  در مربیگری راهکاری داده نمی‌شود، بلکه این مربی است که با پرسشگری و تسهیلگری ابزارهای مربیگری عزت‌نفس را فراهم می‌کند و همین امر موجب می‌شود مراجعه‌کننده با دید بازتر و نگرشی درست عوامل کاهش عزت‌نفس را پیدا کرده و دیگر اجازه تکرار به آن ندهد.