تأثیر تکنولوژی بر افزایش خلاقیت

امروزه بیش از هر زمان دیگری به این نتیجه رسیده‌ایم که افزایش خلاقیت موجب موفقیت و پیشرفت خواهد شد. کافی است نگاهی به اطراف بیندازیم تا نتیجه خلاقیت را در زندگی روزمره خود ببینیم.

از استفاده دود برای ارتباط به گوشی‌های هوشمند، از آرزو برای پرواز به مسافرت در جو زمین، از تلاش برای چاپ کتاب به بوک‌ریدر رسیده‌ایم و همه این ابزارها به معنای نمود خلاقیت در زندگی روزمره خواهد بود.تکنولوژی خلاقانه در زندگی ما نقش اساسی را بازی می‌کند و حذف آن موجب سخت شدن زندگی خواهد بود. اما آنچه موجب نگرانی شده است کاهش خلاقیت در جهان مملو از تکنولوژی است.

بعضی از مشاوران تربیتی بر این عقیده‌اند که تکنولوژی موجب کاهش خلاقیت و ایده در زندگی شده است. در کنار این فرضیه گروه دیگری از مشاوران، تکنولوژی را بازوی افزاینده خلاقیت می‌دانند و تأثیر تکنولوژی بر خلاقیت را واجب و ضروری می‌دانند.در این مقاله قصد داریم با نگاهی به خلاقیت تأثیر تکنولوژی بر خلاقیت را بررسی کنیم. آیا تکنولوژی موجب کاهش خلاقیت یا افزایش آن خواهد شد؟ برای پاسخ به این سؤال تا آخر مقاله را دنبال کنید.

خلاقیت چیست؟

قبل از آنکه درباره افزایش خلاقیت بدانیم و تأثیر تکنولوژی را بر آن بررسی کنیم بهتر است تعریفی جامع از خلاقیت ارائه بدهیم؛ اما خلاقیت از آن مواردی است که همه معنای آن را می‌دانند ولی در توضیح و تشریح مفهوم درست آن عاجزند. به نظر شما ساخت یک ربات جراح نوعی خلاقیت است؟ یا تولید یک پولوشرت برای مسابقات تنیس خلاقیت محسوب می‌شود یا خلاقیت تنها خلق رمان جنگ‌وصلح یا لبخند ژوکوند خواهد بود.در پاسخ به این سؤالات باید گفت نظریات دانشمندان بسیار متفاوت است.

گروهی هر عمل نو، عبور از قواعد و چهارچوب‌های موجود را خلاقیت می‌دانند و روان‌شناسان تعریف بهتری از خلاقیت ارائه می‌دهند، آنها خلاقیت را تولید ایده‌هایی می‌دانند که کاربردی بوده و بتواند مشکلات انسان را حل کند و چنین تولیدی محصول تفکر آدمی خواهد بود.یکی از بهترین تعاریف توسط دکتر رابرت استرنبرگ، روان‌شناس شناختی بیان شده است. استرنبرگ عقیده دارد خلاقیت فرایندی است که نتیجه‌اش تولید چیزی است که تازه و جدید بوده و در ضمن کارآمد است.آنچه مسلم است خلاقیت محصول تفکر است و افزایش خلاقیت نیز احتمالاً با تفکر عمیق و مشاهده شکل خواهد گرفت. حال باید دید افزایش خلاقیت چگونه شکل می‌گیرد؟

انواع روش‌های افزایش خلاقیت چیست؟

قبل از این که با راه‌های افزایش خلاقیت آشنا شویم باید ابتدا به یک پرسش پاسخ دهیم آیا خلاقیت ذاتی است؟ یعنی ژنی به نام خلاقیت وجود دارد که انسان را خلاق و مبتکر می‌سازد یا نه خلاقیت ذاتی نبوده و باید مانند یک مهارت با آموزش آن را افزایش دهیم. خلاقیت ذاتی است یا اکتسابی؟پاسخ به این سؤال نیاز به مشاهده‌گری دارد، کافی است به کودکان نگاه بیندازیم، همه آنها مانند شاعران آوانگارد شعر می‌گویند؛ در سبک اکسپرسیونیسم نقاشی می‌کنند و پست‌مدرن‌ترین مجسمه‌سازان جهان هستند. در واقع ما خلاق به دنیا می‌آییم؛ اما آنچه موجب می‌شود، خلاق باقی نمانیم تعریف ذهنی اشتباهی است که از خلاقیت داریم.

بسیاری از ما خلاقیت را خلق یک اثر هنری می‌دانیم؛ اما خلاقیت امری فراگیر و جامع‌الاطراف است. فلاسفه خلاقیت را مرزشکنی و خروج از چارچوب‌های مرسوم می‌دانند. در علم مدیریت خلاقیت، تفکر واگرا و حل مسائل روز خواهد بود. در این میان روان‌شناسان نظر جالب‌تری دارند که یکی از بزرگ‌ترین آنها رولو می روان‌شناس آمریکایی، خلاقیت را عمل توأمان تفکر و زیبایی‌شناسی می‌داند و خلاقیت را هم در کار هنرمند و هم در عمل دانشمند تصور می‌کند، ازاین‌رو باید تصدیق کنیم که خلاقیت هم ذاتی و هم اکتسابی است. یعنی فرد علاوه‌برآن که ذاتاً خلاق است می‌تواند با آموزش افزایش خلاقیت را در دستور کار خود قرار دهد.برای افزایش خلاقیت هزاران تمرین و راهکار گفته شده است؛ اما استفاده از مهارت‌های خاص می‌تواند خلاقیت شما را افزایش دهد مهم‌ترین مهارت‌ها برای افزایش خلاقیت عبارت است از:

ذهن‌آگاهی: یکی از راهکارهایی که موجب افزایش خلاقیت می‌شود، انجام تمرینات ذهن‌آگاهی است. ذهن‌آگاهی موجب افزایش تمرکز و پیداکردن ایده‌ها می‌شود.

ان‌ال‌پی: مهارت دیگری که موجب توسعه خلاقیت می‌شود استفاده از مهارت ان‌ال‌پی است. ان‌ال‌پی یا برنامه‌ریزی عصبی زبانی یک رویکرد روان‌شناختی است که با آموزش این مهارت شما خواهید توانست تمرکز، نوآوری و تجسم خلاق خود را افزایش دهید.

جدای از آموزش مهارت‌های فوق، درک عملکرد مغز که چگونه موجب افزایش خلاقیت می‌شود نیز می‌تواند به ما کمک کند تا بدانیم تأثیر تکنولوژی بر رشد و توسعه خلاقیت چگونه خواهد بود.

مغز و افزایش خلاقیت

برای پاسخ به این سؤال مطالعه انجام شده در گروه نوروساینس راجر بیتی در آمریکا رجوع می‌کنیم. آنها با استفاده از یک دستگاه    fMRI (یک دستگاه تصویربرداری پیشرفته که امکان تصویربرداری از لایه‌های عمیق مغز افراد در زمان فعالیت ذهنی را امکان‌پذیر می‌سازد) مغز ۱۶۳ نفر را در هنگام یک تمرین علمی ساده تصویربرداری کردند.آزمایش به این صورت بود که به افراد تحت آزمایش وسایلی داده می‌شد و آنها باید در طول ۱۲ ثانیه با استفاده از خلاقیت کاربرد دیگری از آن وسایل را بیان می‌کردند مثلاً اگر یک گیره کاغذ به آنها داده می‌شد، فرد خلاق می‌گفت سوزن یعنی به‌جای کارکرد گیره کاغذ به‌عنوان سوزن از آن استفاده می‌شد.محققان بعد از آزمایش به این نتیجه رسیدند که سه بخش مغز در افزایش خلاقیت افراد تأثیرگذار است.

1. شبکه توجه اجرایی (Executive Attention Network): این شبکه از ارتباط بین مناطق جانبی قشر پیشانی و مناطقی در پشت لوب آهیانه شکل می‌گیرد و مسئول توجه و تمرکز هدفمند در آدمی است. در این شبکه اطلاعات حسی فضایی و ناوبری مغز با همدیگر ادغام می‌شود و محدوده توجه به اشیاء مشخص می‌شود.
2. شبکه تخیل: این شبکه از ارتباط بین درونی قشر پیش پیشانی و مناطق بیرونی و درونی لوب آهیانه شکل می‌گیرد. این شبکه وظیفه فعالیت‌های خلاقانه، طوفان‌های مغزی و خیال‌پردازی را برعهده دارد. گروهی وجود اندیشه خلاق را در آدمی به این قسمت از مغز نسبت می‌دهند.
3. شبکه برجستگی salience: این شبکه که بخش برجسته مغز نیز نامیده می‌شود وظیفه نظارت بر هوشیاری و آگاهی داخلی را دارد و کشف رویدادهای خارجی نیز برعهده این قسمت است. این شبکه است که اعلام می‌کند کدام بخش از اطلاعات و محرک‌های بیرونی می‌توانند به ما کمک کنند. این شبکه است که حس ترجیحی را فعال می‌کند. یعنی این‌که بین صدای وارد به مغز یا تصویر کدام برتری دارد و توجه مغز باید در لحظه به سمت کدام حس برود.

دانشمندان متوجه شدند خلاقیت از تغییر ارتباط بین این سه شبکه به وجود می‌آید. زمانی که شما به صدای امواج دریا گوش می‌دهید، ابتدا شبکه تخیل، فعالیت خود را آغاز می‌کند تا با خیال‌پردازی، واکنش احساسی فرد فعال شود و بتواند خود را در مکان و حسی بالاتر از شنیدن یک‌صدای موسیقی قرار دهد سپس قشر Salience مغز است کار تغییر شبکه‌های مغز را به عهده می‌گیرد، یعنی در زمانی که شبکه  Salience فعالیت ذهن شما را از بخش تخیل روی بخش شبکه توجه اجرایی گذاشته تا تمرکز شما را زیاد کرده و شما بتوانید شنیدن صدای امواج دریا یک ملودی موسیقی عاشقانه بنویسید.دانشمندان متوجه شدند هرچه ارتباط و سرعت تعامل این سه شبکه بیشتر شود ذهن افراد از خلاقیت بیشتری برخوردار خواهد بود؛ اما آنها هنوز به‌درستی نمی‌دانند چگونه می‌توان ارتباط این سه شبکه را بالا برد.گروهی از افراد بیان می‌کنند تمرینات ذهنی و انجام امور به شکل مستمر می‌تواند ذهن را خلاق کند و دقیقاً در همین نقطه است که اعلام می‌دارند استفاده از تکنولوژی مانع از افزایش خلاقیت می‌شود. آیا این ادعا درست است؟

آیا تکنولوژی مانع افزایش خلاقیت است؟

زمانی که بازی‌های کامپیوتری خلق شد، بسیاری از افراد معتقد بودند که این بازی‌ها، خلاقیت را نشانه گرفته‌اند و تا چند سال دیگر هیچ‌گونه افزایش خلاقیت نه‌تنها در کودکان بلکه در بزرگسالان نیز وجود نخواهد داشت؛ اما امروز ثابت شده است بازی‌های رایانه‌ای مانع از خلاقیت نبوده و حتی موجب افزایش خلاقیت نیز می‌شوند.امروزه با وجود تکنولوژی شاهد تغییر سبک زندگی هستیم، گوگل به‌عنوان دستیار نامیرای آدمی روز و شب در کنار او حضور دارد و هر درخواستی را پاسخگوست. شاید همین در دسترس بودن همه چیز یکی از دلایلی است که اندیشمندان معتقدند تکنولوژی مانع خلاقیت می‌شود.

در واقع نباید فراموش کرد که بزرگ‌ترین منبع خلاقیت نیاز است اگر روزگاری انسان برای طی‌کردن یک مسافت دوچرخه را اختراع کرد یا ماشین را ساخت، امروز کمتر خود را نیازمند چنین دستگاه‌هایی می‌داند، برای همین کمتر به فکر فرومی‌رود و خلاقیت به خرج می‌دهد.مسئله دیگری که موجب می‌شود تا اندیشمندان تکنولوژی را مانع از افزایش خلاقیت بدانند، عدم تمرکز در زمان استفاده از فناوری بود. اکثر افراد مالک یک گوشی هوشمند هستند و از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. استفاده از این برنامه‌ها موجب می‌شود ساعت‌ها وقت افراد در شبکه‌های اجتماعی تلف شود و این همان چیزی است که موجب کاهش خلاقیت می‌شود.

خلاقیت نیاز به تمرکز و تفکر عمیق دارد. شما باید از یک جرقه کوچک یک ایده شگفت‌انگیز خلق کنید که این کار بدون تفکر و تمرکز امکان‌پذیر نیست. تکنولوژی مانع از تفکر است. جذابیت و سحرانگیزی تکنولوژی موجب می‌شود شما ساعت‌ها وقت خود را صرف کار با تکنولوژی کنید؛ لذا قبل از تکنولوژی فرد باید تلاش کند معتاد شبکه‌های اجتماعی نشود.در جبهه مقابل افراد دیگری حضور دارند که معتقدند تکنولوژی باعث افزایش خلاقیت می‌شود. این عده که خود طرف‌داران دوآتشه تکنولوژی هستند، ادعا می‌کنند تکنولوژی موجب شده است آموزش مهارت‌های خلاقانه از این طریق بسیار آسان‌تر شود، مثلاً شما می‌توانید در خانه با استفاده از اینترنت مجسمه‌سازی را یاد بگیرید، یا در جلسات مربیگری شرکت کنید و ترفندهای افزایش خلاقیت را یاد بگیرید؛ اما یکی از مهم‌ترین دلایلی که طرف‌داران تکنولوژی ذکر می‌کنند، رهایی از استرس و اضطراب در زمان استفاده از تکنولوژی است. آنها معتقدند جهان امروز دنیای پر از چالش و اضطراب است و یکی از راه‌های کاهش استرس و اضطراب پناه بردن به تکنولوژی است.

درگذشته افراد برای رهایی از استرس به مکان‌های مقدس، مشاوران مجرب یا به طبیعت پناه می‌بردند؛ اما امروزه شکل این رهایی کمی فرق کرده است، تکنولوژی موجب شده است ساعت‌ها در گوشه‌ای خود را مشغول به کاری کنیم و فکر خود را درگیر مشکلات نکنیم. مثلاً امروزه می‌توان هزاران بازی برای افزایش خلاقیت بزرگسالان دانلود کرد که همه بر مبنای کاهش استرس تولید شده است یا دیده شده است حضور در شبکه‌های اجتماعی موجب حواس‌پرتی و کاهش استرس شده است.امروزه تکنولوژی به کمک افراد خلاق آمده است اگر روزگاری برای ساخت یک وسیله نیاز به کار طولانی‌مدت بود یا نیاز بود افراد یک تیم در اتاق یا محل خاص جمع شده و با هم کار کنند، امروز تکنولوژی این مشکل را حل کرده ساخت یا طراحی یک دستگاه موجب شده است افراد از هر نقطه جهان با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و بدون مشکل همکاری کنند.

پس لزوماً تکنولوژی مانعی برای رشد خلاقیت نیست بلکه موجب افزایش آن نیز خواهد شد، تنها باید یک نکته را مدنظر داشت، تکنولوژی زمانی موجب افزایش خلاقیت می‌شود که استفاده شما هم‌راستا با خلاقیت باشد. یعنی شما برای آموزش یک مهارت، کاهش استرس و فرایند خلق یک ایده از تکنولوژی استفاده کنید. در غیر این صورت تکنولوژی مانع خلاقیت خواهد شد.

کلام پایانی

مقالات زیادی راهکارهای افزایش خلاقیت را به شکل موارد جزئی و ذکر مثال نوشته‌اند مثلاً راه‌رفتن، گردش در طبیعت، نوشتن و گوش‌دادن به موسیقی موجب رشد خلاقیت می‌شود؛ اما این استفاده از راهکارها نیست که فرد را خلاق می‌کند بلکه درک و فهم خلاقیت است که موجب می‌شود، افراد خلاقانه عمل کنند. امروزه خانواده‌ها هزینه زیادی برای خلاقیت کودکان خود می‌کنند یا بزرگسالان تلاش زیادی می‌کنند تا خلاقیت گم‌شده خود را پیدا کنند؛ اما برای خلاق شدن نیاز است تا تعریف جدیدی از خلاقیت پیدا کنیم و سپس مانند یک مهارت، آن را یاد بگیریم. برای بهبود و توسعه خلاقیت خود می‌توانید از همراهی مربیان کوچتو برخوردار گردید.