خواب و اختلالات خواب

اهمیت خواب با کیفیت

یکی از مهم‌ترین شاخص‌های برسی کیفیت زندگی و وضعیت سلامت فرد خواب می باشد و اختلالات خواب نقش تاثیرگذاری بروی این موضوع دارد.

انسان‌ها حدود یک سوم از زندگی خود را در خواب سپری می‌کنند. برای بسیاری از ما خواب انرژی زاست، هم از لحاظ ذهنی و هم از لحاظ جسمی.  به طوری که نیاز به خوابیدن در رده نیازهای مازلو، جزء اولین دسته نیازها می باشد که برای حفظ و نگه داری انرژی، ترمیم و رشد بافت های بدن، رفاه جسمی و وضعیت ظاهری لازم می باشد. اکثر ما می‌دانیم شب تا صبح نخوابیدن یا بد خوابیدن یعنی چه: صبح روز بعد اندکی گیج هستیم و حواسمان سر جایش نیست، و با نزدیک شدن به بعد از ظهر ممکن است عصبی و تحریک پذیر شویم. حتی محرومیت از خواب برای مدتی کوتاه در طول ۲۴ ساعت مانع از تفکر واضح می‌شود.

خواب و استراحت یک حالت فیزیولوژیک پیچیده و پویاست که برای بقا ضروری است و با برآورده نشدن آن حیات انسان به خطر می‌افتد و محرومیت از خواب باعث ایجاد تغییرات عصب‌شناختی، اتونومیک و زیست‌شناختی می‌شود. با افزایش سن، شیوع مشکلات خواب افزایش می‌یابد؛ به‌عبارت دیگر از دوره جوانی تا سالمندی، افزایش خطی سالیانه در شکایات خواب دیده می‌شود.

عوامل تاثیرگذار بر خواب

عوامل متعددی نظیر جنس، سن، وضعیت اشتغال، وضعیت تأهل، طبقه اجتماعی، محل سکونت، سلامت جسمی، روانی، وضعیت تغذیه‌ای و … می‌توانند در ایجاد اختلالات خواب مؤثر باشند.

یکی از عوامل روانی تاثیرگذار در اختلال خواب تفکری است که ما باید همیشه کاری برای انجام دادن داشته باشیم و خوابیدن ما را از کار و زندگی می‌اندازد. مادامی که این تفکر با ما همراه است موجب می‌شود حتی هنگامی که زمان خواب است و نیاز به استراحت داریم، خواب با کیفیتی نداشته باشیم و یا اصلا نخوابیم. چه بسا که حتی هر فرد بسته به عوامل مختلف که ذکر شد ممکن است به ساعات مختلفی برای خوابیدن و دریافت انرژی لازم نیاز داشته باشد.

مراحل خواب

محققین دو نوع خواب را مشخص کرده اند: خوابREM وNERM. خواب NERM به چهار مرحله تقسیم می شود: از مرحله یک یعنی خواب خیلی سبک تا مرحله‌ی چهار که عمیق ترین خواب است.

خواب NERMخواب آرام هم نامیده می‌شود؛ زیرا بیشتر کارکرد های فیزیولوژیکی در طی این دوره ی خواب خیلی کند می شوند. فعالیت شناختی به حداقل می رسد اما گذر از یک مرحله ی خواب به مرحله ی دیگر، همراه با حرکات بدنی متناوب است. برعکس، خواب REM تحت عنوان خواب متناقض، فعال یا سریع توصیف می شود که با فعال شدن امواج الکتروانسفالوگرام، آتونی عضلات و حرکات سریع چشم مشخص است. تجربیات روشن توهمی (مثل رویاها) در طی خواب REM دیده می شود. (خواب REM  را به اصطلاح بیداری در خواب می‌گویند، زیرا کارکردهای بدن ما مثل بیداری است اما بدن قفل است و نمی‌تواند حرکتی انجام دهد).

خواب در جوانان سالم، از خواب NERM شروع می شود. آن‌ها از یک حالت خواب آلودگی قبل از به خواب رفتن به مرحله یک می روند و سپس به تدریج به مراحل دو، سه و چهار وارد می شوند.

مرحله یک، مرحله‌ای کاملا زودگذر است و فاصله‌ی بین بیداری و خواب رفتن پنج دقیقه‌ای طول می‌کشد. این خواب خیلی سبک است و آستانه بیداری، کم و بیش پایین است.

مرحله ی دوم خواب،  بین ده تا بیست دقیقه طول می‌کشد و خواب فیزیولوژیکی واقعی نامیده می‌شود زیرا با تجربه‌ی پدیدار شناختی به خواب رفتن، خیلی نزدیک است.

مراحل سه و چهار، نیز خواب دلتا یا موج کوتاه نامیده می‌شود و عمیق‌ترین مراحل محسوب می گردند. در نتیجه آستانه بیداری بسیار بالا و دوام آن در اولین چرخه‌ی خواب بین بیست تا چهل دقیقه است. این مراحل به طور معکوس، دوباره از مرحله چهار به سه و دو و سپس به خواب REM منتهی می شود.

 اولین دوره ی REM ،بعد از شروع خواب، به هفتاد تا نود دقیقه زمان نیاز دارد و معمولا طول مدت آن کوتاه است) بین پنج تا پانزده دقیقه(. به طور متوسط، چهار تا پنج دوره REM در طول شب وجود دارد که زمان آن‌ها در هر مرحله نسبت به مرحله قبل، افزایش می‌یابد. مدت زمان چرخه ی NERM-REM  تقریبا نود دقیقه است، اما ممکن است از ۷۰ تا ۱۲۰ دقیقه متغییر باشد. خواب دلتا یا موج کوتاه در یک سوم اول شب، نمایان‌تر است. در حالیکه نسبت خواب REM ،در یک سوم آخر شب بیشتر است.

صرف نظر از اینکه زمان خواب ما ساعت ۹ شب، ۱۱ شب یا ۱ بعد نیمه شب باشد، یک خواب معمول شبانه با یک دوره خواب عمیق شروع می شود و با خواب REM ادامه می یابد. هنگامی که ما در سحرگاه می خوابیم ، خواب REM نسبت به حالت طبیعی، زودتر ظاهر می شود و در نتیجه خواب دلتا ممکن است دیرتر ظاهر گردیده کوتاه‌تر باشد.

اختلالات خواب

اختلال خواب به نارضایتی از کیفیت مقدار خواب انرژی‌بخش گفته می‌شود که دارای ویژگی‌های اشکال در به خواب رفتن، اشکال در خواب ماندن، بیداری مکرر و ناکافی بودن زمان خواب است که به ضعف کارکرد روزانه منجر می‌شود.  اختلال خواب دارای تقسیم‌بندی متفاوتی است و بر اساس کتابچه تشخیصی و کدگذاری ICSD منتشرشده از انجمن اختلال خواب آمریکا، به ۴ دسته تقسیم می‌شود که شامل کژخوابی، بدخوابی، اختلالات خواب مرتبط با اختلالات روانی- طبی و اختلال خواب برنامه‌ریزی‌شده است؛ همچنین اختلال خواب به مواردی اطلاق می‌شود که بیمار از یک یا چند مشکل مانند بیخوابی، بیدار شدن مکرر در طول شب، افزایش خواب‌آلودگی در طول روز و یا حالات و احساسات غیرعادی در طول خواب شکایت داشته باشد.

انواع اختلالات خواب

آگاهی از انواع مشکلات خواب و شناسایی دقیق آن‌ها به شما کمک می‌کند تا روش‌های درمانی مؤثرتری را برای آن‌ها انتخاب کنید.

اختلالات خواب می توانند به سه گروه بزرگ تقسیم شوند:

• آن‌ها‌یی که بی‌خوابی ایجاد می نمایند (مشکل در بخواب رفتن ادامه خواب و خواب بدون استراحت(
• آن‌هایی که از خواب‌آلودگی روزانه شکایت می‌کنند.
• آنهایی که با رفتار های به هم خوردن خواب همراه هستند.

بی‌خوابی

یکی از انواع بسیار شایع اختلالات خواب، بی خوابی است و یک عامل خطر برای طیف گسترده‌ای از اختلالات فیزیولوژیک، روانی و طبی شامل افسردگی، مصرف مواد مخدر و فشار خون می‌باشد. در تعدادی از گزارشات موجود، شیوع بی خوابی مزمن ۱۰% می‌باشد ولی موارد خفیف بی خوابی در ۴۰% جمعیت دیده می‌شود. مواردی مانند سن بالا، جنس مونث و وضعیت اقتصادی-اجتماعی پایین شایع‌ترین علل بیخوابی می‌باشند، اگرچه راه‌های علتی آنها به خوبی شناخته نشده است. این مشکل در زنان دوبرابر مردان بوده و زنان بیشتر از شروع به خواب رفتن شکایت دارند.

خواب آلودگی یا هایپرسومنولنس

کسانی که دچار این اختلال روانشناختی هستند همیشه احساس نیاز به خواب دارند. اصلی‌ترین نشانه هایپرسومنولنس، خواب آلودگی بیش از اندازه است. نشانه‌های این اختلال عبارتند از:

• خواب آلودگی بیش از اندازه با وجود خواب کافی
• چرت زدن و خواب های کوتاه در طول روز
• افزایش شدید میزان خواب نسبت به دیگر افراد
• احساس پریشانی و سردرگمی پس از بیدار شدن
• احساس خستگی و خمیازه کشیدن پیاپی در طول روز

نارکولپسی (NARCOLEPSY)

نارکولپسی با خواب آلودگی بیش از حد روز و خوابیدن در مواقع نامناسب مشخص می شود. شرایطی که با گرایش شدید به خواب رفتن هر زمان که در محیط آرامش بخش باشد مشخص می گردد.

اختلال حمله‌ی خواب نوعی اختلال نادر خواب است که با ایجاد حالت ناکارآمدی متوسط و یا شدید در زندگی همراه می باشد. اختلال حمله ی خواب عبارتند از:

• تجربه ی حالت شدید خواب آلودگی و دوره هایی از حالت حمله‌ی خواب در موقعیت‌های مختلف (مانند هنگام رانندگی، بودن سرکار و به هنگام گفتگو با دیگران) که اشخاصی که مبتلا به اختلال حمله‌ی خواب نمی‌باشند می‌توانند در این موقعیت‌ها بیدار بمانند.
• وجود حالت کاتالپسی (Cataplexy): حالت کاتالپسی حالتی است که در طی آن یک کاهش ناگهانی و قابل برگشت در قوام عضلانی رخ می دهد. حالت کاتالپسی با از دست دادن هشیاری همراه نمی باشد و علامت اصلی آن عدم قوام عضلات می باشد. وجود هیجاناتی مانند خشم، تعجب و خنده ظاهر شدن حالت کاتالپسی را تسهیل می‌نمایند.
• حالت فلج مغز (paralysis Sleep ): در این حالت شخص از حالت خواب شبانه بیدار می شود بدون آنکه وی توانایی حرکت دادن بخش‌های مختلف بدنش را داشته باشد.
• حالت توهمات موقع خواب (hallucinations Hypnagogic): این حالت شامل مشاهده‌ی تصاویر و یا تجربه‌ی برخی از رویاها درست به هنگام آغاز خواب می باشد و امکان دارد در دوره ی بیداری نیز این تصاویر و یا رویاها به صورت مکرر به ذهن شخص هجوم آورند.

اختلالات خواب مرتبط با تنفس

برای برخی افراد، خواب‌آلودگی در طول روز، یا خواب مختل در طول شب، یک عامل فیزیکی دارد که رایج‌ترین آن‌ها مشکلات تنفسی در هنگام خواب است. کسانی که به هنگام خواب تنفسشان مختل می‌شود معمولا در طول شب به دفعات زیاد بیدار می‌شوند و حتی بعد از ۸ یا ۹ ساعت خواب احساس سرحالی نمی‌کنند. معمولا فرد از مشکلات تنفسی خود در طول شب زیاد آگاه نمی‌شود و مشکلات خواب خود را به تنفس ربط نمی‌دهد. کسانی که در کنار او خوابیده‌اند معمولا متوجه می‌شوند که فرد در حال خر و پف کردن با صدای بلند است یا ممکن است ببیند که او نفس نمی‌کشد.

کلام آخر

با توجه به اهمیت خواب در کیفیت زندگی، بهداشت خواب دارای اهمیت است. روانشناسان و محققان معتقدند که دانستن متوسط ساعاتی که فرد هر روز می‌خوابد، با در نظر گفتن میزان اثربخشی خواب می‌تواند مفید واقع شود. یعنی درصد زمانی که واقعا در خواب می‌گذرد، نه فقط دراز کشیدن در تخت خواب و تلاش برای به خواب رفتن. در تشخیص بیماری‌های روانشناختی مثل افسردگی خواب یکی از نشانه‌های مهم آن است که این اهمیت بیشتر خواب و کیفیت آن را می‌رساند.