رابطه علت و معلول

هر بار که از ما سؤال می‌شود چگونه این اتفاق رخ داد؟ یا این اتفاق چه تأثیری بر آینده شما خواهد داشت؟ در واقع درباره یک رابطه علت و معلول از ما سؤال می‌شود. مثال بارز این رابطه در معنای عام اول مرغ بوده یا تخم‌مرغ است که یک بازی ساده به نظر می‌آید؛ اما تقدم و تاخر پدیده‌ها یک رابطه همواره برای افراد زیادی مهم است. یک جامعه‌شناس نیاز دارد بداند تاثیر هنجارها و ناهنجاری‌ها در جامعه چیست؟ یک روان‌شناس به دنبال آن است که بداند یک اختلال روانی از چه مشکلاتی به وجود آمده است و یک مدیر به دنبال آن است بداند ضعف تیم کاری او به دنبال چه مسائلی به وجود آمده است؟آنچه مسلم است آگاهی از رابطه علیت و تاثیر آن می‌تواند در حل مسائل به ما کمک کند. در این مقاله قصد داریم تاثیر رابطه علیت در حل مسائل را برای شما بازگو کنیم.نکته‌ای که ابتدای مقاله به آن اشاره کرد مشترک بودن بحث در چند گروه از دانش (مانند فلسفه، روان‌شناسی و علوم اجتماعی) است که کار را کمی سخت می‌کند؛ لذا برای خارج‌شدن از پیچیدگی ما به مباحث فلسفی یا روان‌شناس ورود نکرده و تنها اشاره به مثال‌های عینی کرده‌ایم. در واقع مبانی رابطه علت و معلولی را توضیح داده‌ایم.

رابطه علت و معلول چیست

در یک رابطه علت و معلول Cause and Effect Relationship یک پدیده منجر به ایجاد پدیده دیگری می‌شود یا یک رویداد به دلیل ایجاد رویداد دیگر شکل می‌گیرد. دیوار خراب می‌شود چون آتش آهن‌ها را ذوب کرده است. سکته قلبی به دلیل مصرف زیاد غذای چرب اتفاق می‌افتد.در مطالعات تحقیقاتی از این رابطه برای مشخص‌کردن اثرات یک پدیده استفاده می‌شود، مثلاً در علم پزشکی مطالعه تأثیر سیگار بر سرطان ریه بر اساس این رابطه انجام می‌شود.یکی دیگر از کاربردهای قانون علت و معلول، حل مسائل و مشکلات است. بسیاری از مدیران و مربیان در زمینه کاری خود از این رابطه استفاده می‌کنند. امروزه در جلسات مربیگری از این رویکرد استفاده می‌شود. مربیان شغلی نسبت به دیگر مربیان از این مدل و رویکرد استفاده بهینه‌ای خواهند برد.

مراحل حل مسئله به کمک رابطه علیت (یا رابطه علت و معلول)

در یک جلسه مربیگری مراجعه‌کننده در اکثر مواقع با مشکلی دست‌وپنجه نرم می‌کند، مربی در جلسات خود با کمک‌گرفتن از رویکردها به حل مشکلات کمک می‌کند.

شناسایی مشکل

اولین قدم شناسایی مشکل است. مربی در ابتدا باید بداند مشکل چیست و چرا مراجعه‌کننده به جلسه آمده است. بزرگی مشکل و تأثیرگذاری آن چه مقدار است. یعنی کدام بخش از زندگی ما تحت تاثیر قرار گرفته است پس ابتدا نیاز است علت را شناسایی کنیم. معمولا یک علت موجب بروز یک مشکل نمی‌شود. برای همین مربی در جلسات خود تلاش می‌کند چند علت را شناسایی کند.

علت اصلی

قدم بعدی در حل مسئله شناسایی علت اصلی است. مربی باید در جلسات با گفتگو به مشکل اصلی پی ببرد. به طور معمول رویکردهای مختلف مربیگری این اجازه را به مربی می‌دهد تا با پرسشگری به ریشه اصلی مشکلات پی ببرد.مربی: علت ناراحتی شما چیست؟مراجعه‌کننده: همکارانم با من رابطه صمیمانه‌ای ندارندمربی: همه یا چند نفرمراجعه‌کننده: همان‌ها که در اتاق با من هستندمربی: چرا با شما رابطه خوبی ندارند.مراجعه‌کننده: فکر می‌کنم از من خوششان نمی‌آید.مربی: دلیل آن چیست؟مراجعه‌کننده: فکر می‌کنم چون من تحصیلاتم از آنها بالاتر است. آنها فکر می‌کنند من به آنها فخر می‌فروشم.همان‌طور که مشاهده می‌شود مربی با پرسش‌‌گری و با اصل رابطه علت و معلولی، علت اصلی را پیدا می‌کند. علت اصلی در این مشکل عدم ارتباط بین همکاران به دنبال تحصیلات بالای فرد مراجعه‌کننده است.

شناسایی علل فرعی

یک مربی شغلی زمانی که علت اصلی را پیدا کرد. باید به دنبال علت‌های دیگر نیز بگردد تا مشکل به طور کامل حل شود. گفته شد در رابطه علت و معلولی یک علت تنها یک معلول را به دنبال نخواهد داشت یا چند معلول می‌تواند موجب یک علت شوند. مثلا در یک فروشگاه اگر فروش پایین است، مهم‌ترین عامل رکود در بازار است؛ اما مشکلات دیگری نیز در فروش کم دخیل هستند مثل عدم ارتباط صحیح فروشندگان با مشتریان، نبود فروشگاه در یک مکان مناسب و … که همه عوامل موجب افت فروش خواهد شد. پس در رابطه علیت باید همه جوانب را در نظر گرفت. با شناسایی مهمترین علت می‌توان به رابطه صحیح پی‌برد.

تجزیه ‌و تحلیل موضوع

یکی از مزایای نوشتن یا تفکر رابطه علت و معلولی دستیابی به یک دیاگرام دقیق است. دیاگرام C-E به ما کمک می‌کند دلیل همه مشکلات را شناسایی کنیم. در این نمودار که درباره آن صحبت خواهیم کرد، علت و معلول یک مشکل نوشته می‌شود. زمانی که ترسیم نمودار تمام شد، با تجزیه‌وتحلیل نمودار مهم‌ترین عوامل را شناسایی کرده و برای حل آنها اقدام می‌کنیم. به طور مثال در مربیگری سازمانی متوجه می‌شویم دلیل کاهش راندمان کاری پنج عامل زیر است.نبود فرهنگ سازمانیجلسات زیادنبود انگیزه کاریعدم نظارت مدیرانعدم تخصص در مشاغل                                                                                                                          

دیاگرام رابطه علت و معلول

دیاگرام رابطه علت و معلول یکی از مهم‌ترین ابزارهای گرافیکی برای حل مسائل است. این دیاگرام که به دیاگرام استخوان ماهی نیز مشهور است، معمولا با استفاده از رابطه علت و معلولی ترسیم می‌شود. همان‌طور که مشاهده می‌شود دلایل کاهش راندمان نوشته شده و نتایج بررسی می‌شود. یعنی همه علت‌هایی که موجب معلول کاهش راندمان می‌شود، بررسی شده و مهم‌ترین آن انتخاب می‌شود. به این صورت پاسخی برای حل مشکل پیدا می‌شود. مربیان سازمانی برای حل مشکلات سازمان بیش از هر مربی دیگری به این دیاگرام نیاز دارند.

برنامه‌ریزی و اقدام

بعد از یافتن پاسخ وقت آن است برای حل مشکل اقدام شود؛ اما استفاده از رابطه علت و معلولی به‌سادگی نبوده و نیاز است مربیان یا مشاوران حرفه‌ای در کنار شما قرار گیرند تا مهم‌ترین دلایل و معلول‌ها را شناسایی و آن را رفع کنند.زمانی یک مربی حرفه‌ای خواهد بود که بداند رابطه علت و معلولی چیست و چگونه از آن باید استفاده کرد

معیار برای ایجاد رابطه علیت (رابطه علت و معلول)

همان‌طور که اشاره شد ایجاد رابطه علت و معلولی به‌سادگی نبوده و باید فردی که قرار است از تحقیقات میدانی یا نظرسنجی‌ها به این رابطه برسد نیاز است چند معیار را دستور کار خود قرار دهد.

پیوستگی

یک گام مهم برای ایجاد علیت نشان‌دادن ارتباط است. برای ایجاد رابطه نیاز است یک سوال ساده پرسیده شود. آیا بین متغیرهای وابسته و مستقل رابطه وجود دارد.

متغیر وابسته چیست؟

متغیری که مربی یا پژوهشگر به آن علاقه دارد. این متغیر در برابر تغییرات تغییر خواهد کرد و امکان دست‌کاری یا تغییر نتایج در آن وجود ندارد.

متغیر مستقل چیست؟

این متغیر امکان دست‌کاری در آن وجود دارد و محقق می‌تواند نتایج را بر اساس تاثیر اثر تغییر دهد. در واقع متغیر وابسته بر اساس متغیر مستقل پیش‌بینی می‌شود.به‌عنوان‌مثال آیا می‌توان مشخص کرد بین تحصیلات و درآمد رابطه وجود دارد. آیا می‌شود گفت هرکس تحصیلات بهتری دارد درآمد بالاتری نیز دارد.برای ایجاد رابطه علت و معلولی باید بین دو متغیر همبستگی به وجود بیاید. برای این کار از جداول متقاطع استفاده می‌شود. برای این کار مربی تمام موارد را در جدول نوشته و نتایج را بر اساس آن یادداشت می‌کند. هرکدام از موارد رابطه معناداری با یکدیگر داشته باشند. رابطه علت و معلولی شکل خواهد گرفت.سلامتی بیشتر۱۵ نفردرآمد مالی۵ نفرتحصیلات عالیه۲۰ نفرزندگی در روستا۱۰ نفرعدم انسانیت در خوردن حیوانات۳۰ نفرگیاه‌خوار بودنهمانطور که در جدول بالا مشاهده می‌شود بین گیاهخوار بودن و انسانیت، زندگی سالم داشتن و تحصیلات عالیه یوستگی بیشتری وجود دارد تا درآمد مالی و زندگی در روستا بنابراین محقق برای ایجاد رابطه علت و معلولی از سه گزینه با تاکید بیشتر استفاده می‌کند. البته اینکه چه میزان از پیوستگی برای ایجاد رابطه علیت باید وجود داشته باشد بستگی به محقق تفاوت خواهد داشت.

ترتیب زمانی یا تقدم ارتباط

پس از آنکه مشخص شد کدام رابطه‌ها با یکدیگر پیوستگی دارد باید ترتیب زمانی مشخص شود. حقیقت فاعل این است که علت مقدم بر معلول است. یک متغیر مستقل باید ابتدا رخ دهد تا متغیر وابسته ایجاد شود. تنها در این صورت است که یک علت ایجاد شده و بر یک متغیر دیگر تأثیر بگذارد. مثلاً فرض کنید در یک آزمایش بین درآمد و تحصیلات گزینه‌ها در کنار هم نوشته می‌شود شاید به این نتیجه برسیم که تحصیلات بهتر درآمد بهتری هم خواهد داشت؛ اما این امکان نیز وجود دارد که افراد برای درآمد بیشتر رشته تحصیلی را انتخاب می‌کنند.بنابراین ترتیب تقدم زمانی مستلزم منطق، عقل سلیم و تحقیقات موجود در غیاب طراحی آزمایشی کنترل شده است. این‌که یک مربی بداند در زمان کنار هم گذاشتن علت‌ها یا معلول‌ها کدام رابطه تقدم بر دیگری دارد نیاز به مهارت در شناخت و درک درست از مشکل دارد. ایجاد رابطه علت و معلولی به شکل صحیح می‌تواند کمک بسیاری به حل مشکل مراجعه‌کننده نماید.

غیر جعلی بودن

این احتمالا دردسرسازترین گزینه در رابطه علت و معلولی است. در بین گزینه‌هایی که برای ایجاد رابطه علی بیان می‌شود همواره گزینه‌هایی وجود دارد که با وجود معنادار بودن در نتایج اما احتمال رد آنها وجود دارد. مثلاً بین شماره کفش کودکان و تیزهوشی آنها این احتمال وجود دارد که دانش‌آموزانی که شماره کفش آنها سایز ۲۴ است از دیگر دانش‌آموزان باهوش‌تر باشند؛ اما این گزینه صحیح است؟ آیا باید آن را قبول کرد؟این چیزی است که به محقق و نظر او بستگی دارد. یک مربی در جلسات خود شاید به این نتیجه برسد که دلیل ناموفق بودن مراجعه‌کننده اسم شخص است. آیا اسم می‌تواند تأثیری بر موفقیت بگذارد؟ این چیزی است که مربی را به چالش می‌اندازد.

مثال‌هایی از رابطه علت و معلول

یکی از موارد مهم در مقالات علت و معلولی ذکر مثال برای درک بهتر بحث است. ما نیز در این قسمت برای آشنایی بیشتر شما با چند رابطه علت و معلولی شما را آشنا می‌کنیم.یک سازمان خصوصی دچار ضرر هنگفتی در قسمت فروش شده است. مطالعات نشان داده است کارمندان قسمت خدمات مشتریان نتوانسته‌اند به وظایف خود عمل کنند. اثر (Effect): ضرر در قسمت فروشعلت اصلی (Root Cause): عدم کارآمدی کارکنان در قسمت خدمات مشتریعلل فرعی (Sub-causes): پایین بودن حقوق کارمندان قسمت خدمات، نبود تکنولوژی در زمینه مشتری‌مداری، عدم مدیریت صحیح کارکنانبرنامه‌ریزی: تعویض مدیر قسمت، افزایش حقوق کارکنان، خرید یک سیستم CRM، دلجویی از مشتریان قبلیهمان‌طور که مشاهده می‌شود، بعد از مشخص‌شدن علت اصلی و فرعی مشکل مدیر یا مربی راه‌حلی برای رفع مشکل بیان می‌کند.خانمی هفتادساله از همسرش جدا شد، شواهد نشان می‌دهد بداخلاقی مرد دلیل این جدایی بوده است. اثر: جدایی زن از مرد.علت اصلی: بداخلاقی مرد در سالیان گذشتهعلت فرعی: مرد خوش‌بیان نیست. حاضر به انجام کارهای خودش نبوده و در سالیان گذشته همسرش را کتک می‌زده است.برنامه‌ریزی: فرزندان مراقب والدین خود باشند. به دیدار آنها بروند و نگذارند آنها تنها بمانند. والدین را با خود به مسافرت ببرند.

کلام پایانی:

رابطه علت و معلولی یک روش برای استنتاج در مسائل و مشکلات است. هر مربی یا مدیر نیاز دارد از این روش استفاده کند تا به نتایج دلخواه خود برسد. برای استفاده از این رابطه شما باید فلسفه و کمی علم آمار نیز بدانید. اگر کسی با این مشخصات در کنار خود ندارید بهتر است به کوچتو مراجعه کرده و از آنها درخواست مشاور یا مربی بکنید. کوچتو به شما کمک خواهد کرد تا افرادی را پیدا کنید که همواره کمک‌حال شما باشند.