انواع تصمیم‌گیری و کارکرد آن در زندگی ما

هر شخص با انواع تصمیم‌گیری‌ در طول روز سرنوشت و تاریخ زندگی‌اش را می‌نویسد. اگر نگاهی به تاریخ بیندازیم متوجه خواهیم شد که تصمیم‌گیری یک شخص، موجب چه جریان‌های بزرگ سیاسی و اجتماعی شده است.

لوتر کینگ رهبر جنبش مدنی سیاه‌پوستان زمانی که در حال سخنرانی معروف خود بود، در مواجه با پرسش یک زن، ناگهان در یک تصمیم احساسی متن سخنرانی‌اش را کنار گذاشت و از خواب‌هایش برای مردم گفت. سخنرانی بی‌نظیر که در دنیا، با عنوان «من یک رؤیا دارم» معروف شده است. این سخنرانی منجر به تغییر تاریخ آمریکا و شاید همه جهان شد.شاید یکی از تفاوتهای انسان با دیگر موجودات عالم هستی تنوع تصمیم‌هایی است که او باید در طول زندگی‌اش بگیرد. ما آزاد و مختار هستیم تا در بسیاری از دوراهی‌ها یک تصمیم بگیریم.

تصمیمی که اگر با شناخت و استراتژی همراه باشد منجر به منفعت و سود تصمیم‌گیرنده خواهد بود.در این مقاله قصد داریم شمارا با انواع تصمیم‌گیری آشنا کنیم. هدف از این آشنایی کسب مهارت در انتخاب فرایند تصمیم‌گیری است. اینکه کدام نوع تصمیم‌گیری را انتخاب کنیم کار ساده‌ای نیست.

تصمیم و تصمیم‌گیری چیست؟

تصمیم یک آهنگ است. آهنگ حرکت، گاه شورانگیز، رمانتیک و گاه راک متال است. تصمیم، یک انتخاب است. انتخاب ذهنی که موجب می‌شود از دو یا چند گزینه یکی را انتخاب کرده و پیش برویم.«پیتر دراکر» پدر مدیریت نوین، مدیریت را همان تصمیم‌گیری می‌داند. او می‌گوید: «مدیریت چیزی جز تصمیم‌گیری نیست و یک مدیر باید بتواند هرلحظه تصمیم درست گرفته و آن را اجرایی کند.» همه ما مدیر هستیم. خرد و کلان. پیر و جوان. همه ما مدیر تام و تمام زندگی شخصی و حرفه‌ای خود هستیم و یک مدیر چاره‌ای ندارد جز این‌که تصمیم بگیرد تا پیش برود. 

ما در مسیر زندگی، انواع تصمیم‌گیری را انجام می‌دهیم. گاه برای رنگ کفش تصمیم می‌گیریم، گاه برای انتخاب شغل و گاه حتی برای حق زندگی به موجودی دیگر ناچار به تصمیم‌گیری هستیم. خوب یا بد، این زندگی است که ما را در مسیر تصمیم‌گیری قرار می‌دهد و متأسفانه نمی‌توانیم از بار مسئولیت تصمیم‌گیری فرار کنیم.تئوری تصمیم (Decision Theory) یک نظریه است که تصمیم‌گیری را یک فرایند می‌داند، فرایندی که بر مبنای آن، گزینه‌های انتخابی در مورد یک مسئله موردمطالعه قرارگرفته و بهترین روش برای حل آن انتخاب می‌شود.

طبق این نظریه می‌توان الگوهای مشخصی برای تصمیم‌گیری معین نمود و بهترین گزینه را انتخاب نمود.اگرچه این نظریه، یک نظریه علمی ثابت‌شده است؛ اما به یک اصل باید توجه کرد و آن نقش فرد تصمیم‌گیرنده است.تصمیم‌گیری قبل از این‌که یک فرایند باشد یک مهارت است. مهارتی که فردبه‌فرد متفاوت است.هدف از نگارش این مقاله بیان این اصل است که تصمیم‌گیری قبل از فرایند بودن یک مهارت است. مهارتی که در افراد مختلف بسته به هوش، اخلاق، انرژی، احساسات و بینش هر فرد در زندگی متفاوت خواهد بود.من زمانی که احساس خطر می‌کنم امکان تصمیم‌گیری درست را نداشته و کاملاً از روی احساس عمل می‌کنم. همسرم در هنگام خوشحالی هیجان‌زده می‌شود و معمولا تصمیم اشتباه می‌گیرد.ما نیاز داریم برای تصمیم‌گیری مهارت‌های خود را افزایش داده تا در زمان لازم تصمیم درستی بگیریم؛ اما لازم است برای انتخاب درست با انواع تصمیم‌گیری نیز آشنا شویم

چگونه بهترین تصمیم را بگیریم

ایدئال همه ما تصمیم‌گیری درست است؛ اما چگونه باید یک تصمیم درست گرفت. برای پاسخ به این سؤال لازم است با انواع تصمیم‌گیری آشنا شویم؛ اما یک پرسش:

چرا شناخت انواع تصمیم‌گیری مهم است؟

بسیاری از مواقع، ما ناخودآگاه تصمیم می‌گیریم. مثلاً با مشاهده یک لباس زیبا، تصمیم به خرید می‌گیریم یا در موقع هیجانی شدن ناگهان فریاد می‌کشیم و گاه دعوا می‌کنیم. اگرچه در مواقع اشتباه می‌گوییم «چرا درست تصمیم نگرفتیم؟ »واقعیت آن است که ما برای آن لحظه خاص درست‌ترین تصمیم را گرفته‌ایم؛ حتی اگر اشتباه بوده است؛ زیرا ما مهارت کافی برای تصمیم‌گیری نداشته‌ایم. بلد نبوده‌ایم که چگونه در مواقع هیجانی شدن باید تصمیم بگیریم. بلد نبوده‌ایم چه زمانی از روی احساس و چه زمانی از روی منطق باید تصمیم بگیریم. تمام این موارد بستگی به آموزش مهارت تصمیم‌گیری دارد.بیشتر افراد آگاهانه تصمیم نمی‌گیرند. بعضی در لحظات احساسی تصمیم می‌گیرند، عده‌ای در شرایط محیطی، برخی هوشمندانه و با استراتژی تصمیم می‌گیرند و افرادی اصلاً تصمیم نمی‌گیرند. برای همین لازم است بدانیم در کدام شرایط قرار داریم و تصمیم ما چه نتیجه‌ای به دنبال خواهد داشت؛ لذا شناخت انواع تصمیم‌گیری ما را به نتایج بهتری خواهد رساند.

روش‌های معمول تصمیم‌گیری

تصمیم احساسی:

اولین نوع تصمیم‌گیری، مدل احساسی است. در این مدل شخص بر اساس احساسات خود تصمیم می‌گیرد. آنتونیو داماسو محقق مغز و اعصاب بزرگ جهان در مطالعه‌ای که روی بیماران مغز و اعصاب انجام می‌داد متوجه موضوع جالبی شد، الیوت دختر جوانی که طی یک حادثه، هیپوتالاموس مغزش، صدمه دیده بود، نمی‌توانست تصمیم احساسی درستی بگیرد. او جوراب‌های خاکستری می‌پوشید. در انتخاب رنگ لباس عاجز بود و نمی‌توانست تصمیم بگیرد که در زمان مرگ یک عزیز خوشحال باشد یا سوگوار.تصمیم احساسی یا Emotiomal decision making یکی از انواع تصمیم‌گیری است که احساسات، نتیجه تصمیم را مشخص می‌کند. تصمیم ما بر اساس احساسات است نه منطق و تعقل؛خرید کفش به دلیل حس خوشایند رنگ است، نه کیفیتاستخدام کارمند صرفاً به دلیل انرژی خوبی است که از فرد می‌گیریم نه شایستگی کاریانتخاب شغل به دلیل محیط کار عالی است نه میزان حقوقهمان‌طور که مشاهده می‌شود در تصمیم احساسی، ریسک تصمیم‌گیری زیاد است، اما گاه این ریسک جواب داده و می‌توان تصمیم خوب و نتیجه‌بخشی گرفت.

تصمیم اجتنابی:

این روش تصمیم‌گیری، یک استراتژی است. استراتژی که منجر به اقدام سریع نشده و تأخیر در انجام کار را به وجود می‌آورد. تصمیم اجتنابی در بیشتر مواقع فرایندی آگاهانه است؛ اما تصمیم اجتنابی اگر بر اساس استراتژی صورت نگیرد، ریسک بالایی خواهد داشت.ترس از بیمارستان موجب تأخیر در درمان می‌شود.اضطراب ناشی از دیدار با بدهکار موجب جریمه و تاوان بدهی می‌شود.استرس ناشی از بیکاری موجب تحمل شرایط کاری بد می‌شود.همان‌طور که مشاهده می‌شود ترس، اضطراب و استرس ازجمله دلایلی هستند که موجب تأخیر در تصمیم‌گیری می‌شوند که به این نوع از تصمیم‌گیری، تصمیم‌گیری اجتنابی گفته می‌شود.

تصمیم‌گیری منطقی:

یکی از انواع تصمیم‌گیری، تصمیم منطقی است. منظور از منطق در این روش، حسابگری فرد در زمان تصمیم‌گیری است. تحلیل و نتیجه‌گیری در این تصمیم‌گیری کاملاً بر اساس سوددهی و منفعت انتخاب می‌شود. هرچند تصمیم‌گیری منطقی نهایت کارایی و نتیجه‌بخشی را برای تصمیم‌گیرنده خواهد داشت؛ اما گاه در این تصمیم‌گیری، اخلاق زیر پا گذاشته می‌شود.حذف کارانه کارمندان، سود کارفرما را زیاد خواهد کرد؛ اما زندگی کارمند را سخت خواهد کرد.استفاده از مواد اولیه درجه‌دو سود تولید کننده را افزایش خواهد داد؛ اما کلاه‌برداری خواهد بود.

تصمیم‌گیری تکانه‌ای:

بیشترین ریسک در بین انواع تصمیم‌گیری مربوط به مدل تکانه‌ای است. در تصمیم‌گیری تکانه‌ای، هیچ نشانی  اندیشه، درنظرگرفتن عواقب و پیش‌بینی آینده وجود ندارد. فرد در یک‌لحظه قصد می‌کند کاری را انجام دهد. در لحظات حساس این مدل تصمیم‌گیری موجب نجات سیستم و جان افراد می‌شود؛ اما تصمبم‌گیرنده باید مهارت کافی برای چگونگی تصمیم آنی را داشته باشد. در این نوع از تصمیم‌گیری در یک لحظه باید توانایی تحلیل صورت مسئله، پیش‌بینی و چگونگی عمل وجود داشته باشد.فردی در حال افتادن از روی پل است یک‌لحظه تصمیم می‌گیریم او را نجات دهیمفردی در حال دزدی است یک‌لحظه تصمیم می‌گیریم با او درگیر شویماگر فرد تصمیم‌گیرنده مهارت تمرکز، هوش هیجانی و موقعیت‌سنجی را نداشته باشد، قطع به یقین تصمیم او نتیجه خوبی نخواهد داشت.

تصمیم‌گیری مطیعانه:

تصمیم‌گیرنده بر اساس قوانین و مقررات و در محدوده اختیارات، تصمیم گرفته و اقدام به عمل می‌کند. قدرت تصمیم‌گیری در این مدل بسیار کم و ریسک تصمیم‌گیری بسیار ناچیز است. در یک سازمان کارکنان یک بخش تنها در مورد موارد مربوط به بخش خود تصمیم خواهند گرفت و این تصمیم‌گیری محدود به شرح وظایف آنها خواهد بود.کارمند فروش تصمیم می‌گیرد تنها به ده نفر در روز تخفیف بدهد.

تصمیم‌گیری شهودی:

نوعی از تصمیم‌گیری است که بر اساس شهود ذهنی انجام می‌شود. بخش ناهشیار ذهن ما گاهی موجب تصمیم‌گیری ناگهانی می‌شود.قصد بیرون رفتن دارید؛ ناگهان منصرف می‌شوید.قرار است با دوستان بیرون بروید؛ ناگهان قرار را کنسل می‌کنید.تصمیم می‌گیرید با فردی بی‌دلیل شریک کاری شوید.چنین تصمیماتی بی‌دلیل بوده و نوعی تصمیم تکانه‌ای است؛ اما احساس و هیجان در آن دخیل نبوده و فرد بر اساس حس خود چنین تصمیمی می‌گیرد. در فرهنگ محاوره به این حس، حس ششم گفته می‌شود.تصمیم‌گیری شهودی در صورت تکرار خطر تصمیم اجتنابی را هم به دنبال خواهد داشت. اعتماد به حس ششم و تصمیم شهودی این امکان را بوجود می‌آورد که شما اصلا تصمیم نگرفته و کاری انجام ندهید.

تصمیم‌گیری متفکرانه:

در این مدل تصمیم‌گیری عقل و اندیشه‌ورزی منبع گرفتن تصمیم هستند. در این روش، احساس و منطق به کار گرفته می‌شود تا انتخاب صحیحی انجام شود. تصمیم‌گیری متفکرانه بین منطق و احساس تصمیم گرفته می‌شود. به شکلی تصمیم بین عقل و احساس است.روش‌های گفته‌شده، تمامی مدل‌ها و روش‌های تصمیم‌گیری نبودند. بعضی از منابع بیش از ۵۰ مدل انواع تصمیم‌گیری را بیان کرده‌اند.آموزش مهارت تصمیم‌گیری چگونه باید انجام شود؟دانستیم که تصمیم‌گیری اگرچه یک فرایند است؛ اما قبل از انجام فرایند فرد باید مهارت کافی برای تصمیم‌گیری دیده باشد.مهارت تصمیم‌گیری یک ترفند شاخص نیست، بلکه احاطه داشتن در توسعه فردی است. زمانی که شما توانستید هوش هیجانی، شناخت احساسات، تمرکز و بسیاری دیگر از الزامات توسعه فردی را بیاموزید، آن زمان می‌توانید ادعا کنید که یک تصمیم‌گیرنده زبردست هستید.گاهی برای گرفتن یک تصمیم حضور یک تسهیلگر می‌تواند بسیار مفید باشد، در صورت نیاز به مربی برای همراهی با شما در مسیر تصمیم‌گیری، میتوانید از طریق وبسایت ثبت درخواست کنید.